کوروش کمالی سروستانی

مدیر مرکز فارس‌شناسی*

قضاوت تاریخ درباره حاکمان و پادشاهان در نسبت با سیره و سیاست‌های آنها صورت می‌گیرد. «کریم‌خان زند» در دوران حکومت30 ساله خود، هم به عهد خود وفادار بود و هم عدالتخواه، هم در عمران و آبادانی کوشید و هم مسائل فرهنگی و مذهبی را پیش چشم داشت. در روزگار او، بیش از بقیه، شیراز رونق یافت و بخش اعظم بافت تاریخی امروز این شهر شامل عمارت کلاه‌فرنگی، ارگ کریم‌خانی، باغ و تکیه هفت تنان، بازار وکیل، مسجد وکیل و حمام وکیل بنا شد. ارج‌گذاری به مفاخر سرلوحه کارهایش بود؛ برای شیخ کبیر (ابن‌خفیف)، سعدی و حافظ، مقبره ساخت و حتی آندره گدار فرانسوی، هنگام ساخت آرامگاه حافظ، از بنای آن زمان وام گرفت که حتی امروز هم، ستون‌هایی از آن روزگار پابرجا است.

در آیین‌های مذهبی، اگرچه پیش از او، شمایل‌گردانی وجود داشت، اما طبق روایت استاد صادق همایونی، در زمانه او بود که تعزیه‌خوانی شکل جدی‌تری به خود گرفت. به تساهل مذهبی معتقد بود و نقل است که نه تنها اقلیت‌های دینی در آزادی بودند، بلکه تلاش می‌کرد تا میان اهل تشیع و تسنن در جهان اسلام، وحدت‌آفرین باشد.او کوشید در راستای منافع مردم گام بردارد. البسه ساده به تن می‌کرد و هیچ‌گاه تاجگذاری نکرد. به همین سبب هم او را وکیل‌الرعایا ملقب ساختند.

پس از نشستن بر اریکه قدرت و تثبیت حکومت، مدافع ایران بود و از جنگ‌طلبی و توسعه غیرمنطقی دوری می‌گزید. با ایل‌های قدرتمند و حاکمان مستقل مانند قاجار در شمال و میرمهنا در جنوب، رابطه خوبی برقرار کرد که در نتیجه، کمتر غائله‌ای در آن زمان رخ داد. نمایندگان سیاسی کشورهای دیگر، در دوران حاکمیت او، بیشترین آیند و روند را به ایران پیدا کردند اما مهم آنکه  او هیچ امتیاز ضدملی به آنها نداد. پادشاهی که کارنامه قابل قبولی از خود به جای نهاد تا جایی که نه تنها در روزگار حیات خود، حاکمی محبوب که حتی امروز هم، نامش بر خیابانی در پایتخت و البته دارالحکومه‌اش (شیراز) هنوز رخ‌نمایی می‌کند.