به مناسبت روز جهانی موزه

               در ایران امروز نه فرهنگ موزه دیدن وجود دارد نه استانداردهای موزه داری

شوراي بين‌المللي موزه‌ها (ايكوم) روز 28 ارديبهشت ماه را به نام روز جهاني موزه نامگذاري كرده است در همين رابطه گفت‌وگويي با كوروش كمالي مدير دانشنامه فارس و عضو سازمان ايكوم پيرامون تاريخ و ويژگي‌ها و كاركردهاي موزه‌ها داشته‌ايم كه در پي مي‌آيد. كمالي در مورد چگونگي شكل‌گيري روز جهاني موزه و اهداف آن گفت:

همان‌طور كه مي‌دانيد 28 ارديبهشت ماه مصادف با 18 مي هر سال از سوي شوراي بين‌المللي موزه‌ها به نام روز جهاني موزه نامگذاري شد. در واقع امسال 32 سال از اين نامگذاري مي‌گذرد.

در قطعنامه شماره 5 دوازدهمين مجمع عمومي ايكوم كه در روز 28 مي 1977 در مسكو برپا شد با هدف توجه ويژه كشورهاي عضو و نيز نهادهاي فرهنگي ملي و بين‌المللي به موزه‌ها روز 18 مي برابر با 28 ارديبهشت‌ماه به نام روز جهاني موزه نامگذاري شد و از آن سال تاكنون همه كشورهاي عضو از جمله ايران مراسم ويژه‌اي را در اين روز برگزار مي‌كنند. ايكوم براي اين روز در هر سال شعار و هدفي را در نظر مي‌گيرد كه شعار امسال ايكوم «موزه‌ها و گردشگري اخلاقي» است.

عضو كميته ملي موزه‌هاي ايران در مورد تعريف موزه از ديدگاه «ايكوم» و ويژگي‌هاي موزه‌هاي ايران گفت: «اگرچه موزه يا گنجينه به صورت مختلفي تعريف شده باشد كه هر يك از اين تعريف‌ها نيز بخشي از اهداف موزه را شامل مي‌شود اما از نظر ايكوم موزه مؤسسه‌اي است دايمي و بدون هدف مالي كه درهاي آن به روي همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پيشرفت آن فعاليت مي‌كند. هدف موزه‌ها تحقيق در آثار و شواهد بر جاي مانده انسان و محيط زيست او‏، گردآوري، حفظ و بهره‌وري معنوي و ايجاد ارتباط بين اين آثار و به ويژه به نمايش گذاردن آنها به منظور بررسي و بهره‌وري معنوي است. اين تعريف اگرچه درونمايه و هدف تأسيس موزه را به روشني بيان مي‌كند ولي به لحاظ چگونگي و فرم و زيبايي موزه نيز داراي اهميت است. و در واقع نوعي استاندارد را در جهت سازمان دهي موزه‌ها مدنظر دارد. ايكوم در اين زمينه نشست‌ها، كنگره‌ها و كارگاه‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي را برگزار كرده و خواهد كرد. واقعيت اين است كه موزه‌ها در نگرش جهان امروز نهاد مؤثر فرهنگي است كه لازم است جايگاه ويژه‌اي در برنامه‌ريزي توسعه فرهنگي هر كشور و استان و شهر داشته باشد.

ساخت موزه‌هاي غني و زيبا و استاندارد، مديريت خدمات مناسب و فرهنگ‌سازي براي پيوند موزه‌ها با مردم و گردشگران از ضرورت‌هاي دوران ما است. متأسفانه به دليل بي‌اطلاعي و يا عدم فرهنگ‌سازي در سطح فرهنگ عمومي جامعه برخي بازديد از موزه را يك كار لوكس و غيرضروري مي‌دانند و ضرورتي براي شناخت پيشينه و هويت خود از اين طريق حس نمي‌كنند و به همين دليل است كه در ايران امروز نه فرهنگ موزه ديدن داريم و البته نه استانداردهاي موزه داري. آمارها بازديد از موزه‌هاي كشور گواهي بر اين مدعا است.

كوروش كمالي ضمن برشمردن تاريخچه كوتاه از شكل موزه در جهان در مورد تأسيس موزه در ايران افزود: انديشه ايجاد موزه در ايران به منظور ارايه، نگهداري و حفظ ميراث گذشتگان، نخستين بار توسط صنيع‌الدوله مطرح شد و به همين مناسبت در سال 1295 يكي از اتاق هاي بزرگ عمارت قديم وزارت معارف، در ضلع شمالي مدرسه دارالفنون بدان اختصاص يافت. و از آن تاريخ تاكنون موزه‌هاي بسياري در نقاط مختلف ايران شكل گرفته است.

اين عضو كميته ملي موزه‌هاي ايران در ادامه با اشاره به برگزاري مجمع عمومي موزه‌هاي آسيا و اقيانوسيه (آسپك) در اسفندماه سال 1385 در شيراز و مصوبه آن كه سال 1385 تا 1395 را به عنوان دهه توسعه و استانداردسازي موزه‌هاي ايران نامگذاري كرد، گفت: از زماني كه در سال 1295 صنيع‌الدوله در يكي از اتاق‌هاي وزارت معارف قديم، موزه‌اي ايجاد كرد تا سال 1395 يك صد سال خواهد گذشت و جشن يكصد سالگي ايجاد موزه در ايران، بهانه و فرصت مغتنمي است كه در اين دهه به استانداردسازي موزه‌هاي موجود، ارتقاي كيفي نيروها، مديران، راهنمايان موزه‌ها، حافظان اشياي موزه‌يي و ايجاد موزه‌هاي جديد با تأسيسات لازم، به ويژه در شهرهاي تاريخي مانند اصفهان، شيراز، تبريز، مشهد، كرمان و البته در تهران به عنوان پايتخت كشور پرداخته شود. در اين باره لازم است، سازمان ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي، ايكوم، سازمان‌هاي عمومي و خصوصي و نهادهايي كه به گونه‌اي متولي فرهنگ يا به آن مربوط هستند، با توجه ويژه‌اي به فرهنگ عمومي و ملي كشور توجه كنند.

او در اين باره اضافه كرد: با اين كه بيش از 90 سال از ساخت موزه در ايران مي‌گذرد و در آمار ارايه شده سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، 450 موزه در ايران ثبت شده‌اند، واقعيت اين است كه كمتر از 10 درصد اين موزه‌ها شايد خود را به حداقل استانداردهاي موزه‌يي كه در مجامع بين‌المللي به رسميت شناخته شده‌اند، بتوانند نزديك كنند. اشياي تاريخي بسيار خوبي هستند كه در انبارهاي برخي موزه‌ها و سايت‌هاي تاريخي به دليل كمي فضا و نبود جا براي ارايه آنها، در شرايط بسيار بد و وضعيت نامناسبي نگهداري مي‌شوند.

مدير دانشنامه فارس در پايان تأكيد كرد: توجه انديشمندان و علاقه‌مندان به فرهنگ ايراني و شناخت تاريخ باستان و دوره اسلامي ايران و هم‌چنين نهادهاي مربوط، اين دهه را به دهه طلايي و ماندگار در زمينه ارتقاي فرهنگ موزه‌داري، موزه سازي و پيوند مردم و موزه مي‌تواند تبديل كند. هم‌چنين تدوين طرح جامع توسعه موزه‌ها در ايران و ايجاد موزه‌هاي منطقه‌يي، تخصصي و موزه‌هاي مختلف ديگر، گامي در اين راستا مي‌تواند باشد كه در سال 1395 و در يك صد سالگي تأسيس موزه در ايران، در جايي ايستاده باشيم كه در خور فرهنگ گذشته ايران باشد.