اگر در سرای سعادت کـس است

                                                               ز گفتار سعدیش حرفی بس است

·       امسال به نام «سال بوستان» نامگذاري شده است، دليل اين نامگذاري و ويژگي‌هاي آن چيست؟

در سال 1385 و همزمان با نهمين «يادروز سعدي» مركز سعدي‌شناسي تصميم گرفت كه سال‌هاي 1385 تا 1395 را به عنوان دهه سعدي شناسي نامگذاري و اعلام كند. اين نامگذاري كوششي براي تخصصي كردن مطالعات سعدي‌شناسي بود.

بر اين اساس در سال 1385 دوران سعدي‌شناسي، 1386 زندگي، انديشه، زبان و شخصيت سعدي، 1387 گلستان سعدي، 1388 بوستان سعدي، 1389 غزليات سعدي، 1390 قصايد، مجالس، قطعات و مفردات، 1391 نسخه‌شناسي آثار سعدي، 1392 سعدي، معارف اسلامي و فرهنگ ايراني، 1393 سعدي و مسايل اجتماعي، فرهنگي، اخلاقي، سياسي و ادبيات عصر ما، 1394 هنر سعدي، سنت و نوآوري و فرهنگ مردم و در سال 1395 سعدي در حديث ديگران و ديگران در حديث سعدي مورد بحث و بررسي قرار گرفته يا خواهند گرفت.

بر اين اساس امسال، سال بوستان است. بوستان به باوري نخستين اثر مدون سعدي است كه در ده باب عدل و تدبير راي، احسان، عشق و مستي و شور، تواضع، رضا، قناعت، شكر بر عافيت، توبه و راه صواب و مناجات و ختم كتاب در سال 655 هجري قمري در 4011 بيت سامان يافته است. شيخ بزرگوار در ديباچه همين كتاب در مورد زمان تدوين اين اثر فرموده است:

به روز هـمايون و ســــال سعيد

بــه تــاريــخ فــرخ مــيان دو عيد

ز ششـصد فزون بود پنجاه و پنج

كــه پُــر دُر شد اين نامبردار گنج

بي‌ترديد بوستان مهم‌ترين و فصيح‌ترين مثنوي حِكمي و اخلاقي ادبيات ايران است كه در بحر متقارب غير حماسي سروده شده است و اثري هنرمندانه و شاعرانه است و برخي از مهم‌ترين انديشه‌هاي متعالي سعدي در زمينه زندگي فردي و اجتماعي و جامعه معتدل و آرامش بخش در آن آمده است و شايد به همين دليل هم در نسخه‌هاي كهن نام «سعدي‌نامه» بر خود دارد و در نسخه‌هاي متأخر و جديد به قرينه گلستان، بوستان خوانده شده است. سعدي در بوستان به ترسيم دنيايي مي‌پردازد كه در آن زشتي، ريا، ظلم، بدي، عدم تحمل يكديگر و... بي‌رونق است و عدل و تدبير و عشق و شور و قناعت و تواضع در آن موج مي‌زند. دنياي آرماني كه انسان‌هاي برجسته و انديشمند و هنرمند در همه روزگاران در ترسيم آن كوشيده‌اند. به باور استاد غلامحسين يوسفي كه از مصحان بزرگ آثار سعدي هستند سعدي در بوستان آرمان شهر خود را تصوير مي‌كند و جهان را چنان كه بايد باشد و نه چنان كه هست وصف مي‌كند.

البته نبايد اين نكته را فروگذارد كه سعدي هنرمندانه و واقع‌بينانه آرمان را به زندگي پيوند زده است و شخصيت‌هايي آفريده است كه هنوز پس از هفتصد سال آنان را با خوبي‌ها و زشتي‌هايشان در كنار خود مي‌بينيم. شخصيت‌هايي كه از كان غني جامعه بر كشيده شده‌اند و بر خيال شاعر به پرواز در آمده‌اند.

·       انتخاب اول ارديبهشت به نام يادروز سعدي و نامگذاري آن از سوي شما چگونه و به چه دليل صورت گرفت؟

حضور سعدي و حافظ در شهر شيراز مزيتي والا براي اين شهر به ارمغان آورده است و آرامگاه اين شاعران هر ساله صدها هزار نفر را از سراسر ايران و جهان به سوي خود مي‌كشاند. علاوه بر اين ويژگي‌ها، جايگاه‌ اين دو شاعر بزرگ شيراز را سرآمد شهرهاي ادبي جهان كرده است. مطالعات سعدي‌شناسي و حافظ‌شناسي اگرچه وامدار سعدي‌پژوهان و حافظ پژوهان سترگي اين سرزمين و ديگر كشورهاي جهان است اما واقعيت اين است كه هنوز پژوهش‌هاي فراواني براي شناخت كامل زندگي و آثار اين شاعران بايد صورت بگيرد. به همين دليل در سال 1376 پيشنهاد نامگذاري اول ارديبهشت ماه به نام روز سعدي و بيستم مهرماه به نام روز حافظ ارايه گرديد و دو سال بدون موافقت رسمي اين روزهاي دلنشين را در شهر شيراز و در جوار آرامگاه شاعران بزرگ ايران زمين به جشن نشستيم. در سال 1378 برگزاري و مقبوليت اين دو روز فرهنگي بهانه‌اي شد كه با پيگيري‌هاي انجام شده شوراي فرهنگ عمومي كشور علاوه بر پذيرش و تصويب اين پيشنهاد 10 روز فرهنگي ديگر نيز به نام نام‌آوران سخن و انديشه و حكمت و فلسفه از جمله فردوسي، مولوي، عطار، ملاصدرا و... بر آن بيفزايند و براي نخستين بار روزهاي فرهنگي زينت‌بخش تقويم ايران شود. اول ارديبهشت ماه، كه با الهام از ديباچه گلستان سعدي و پيوند گلستان و بوستان و غزليات با ارديبهشت رشك‌انگيز شيراز انتخاب شد به يمن خوبي‌ها و زيبايي‌هاي انديشه و هنر سعدي، چون شعر و نامش جهانگير شد و در اين دوازده سال، هر ساله همزمان با شيراز، در بسياري از شهرهاي ايران و جهان دوستدارانش اين روز را به جشن نشسته‌اند و از خوان حكمت، عشق، پند و زيبايي‌هايش خوشه‌ها چيده‌اند. برگزاري پياپي يادروز سعدي فرصت مغتنمي است كه بتوان از يك سو داشته‌ها و كاستي‌هاي اين عرصه را در هر سال به قضاوت نشست و از سوي ديگر شعله سعدي‌پژوهي را پرفروغ‌تر كرد.

·    به تازگي از سوي آقاي حداد عادل خبر تأسيس بنياد سعدي اعلام شده بود رابطه اين بنياد با مركز سعدي‌شناسي چگونه است؟ آيا اين يك كار موازي نيست؟

طرح جناب دكتر حدادعادل با توجه همت ايشان به عنوان رييس فرهنگستان زبان و ادب فارسي و نيز علاقه و توجهي كه به زبان و ادبيات فارسي دارند در واقع تشكيل بنيادي براي ترويج زبان فارسي در خارج از كشور است. هم‌اينك در اين زمينه بخش‌هايي از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، وزارت امور خارجه و وزارت علوم، تحقيقات و فناوري مشغول به فعاليت هستند. در واقع درونمايه اين طرح ادغام سه بخش فوق در يك بنياد جهت فعاليت گسترده‌تر، هوشمندانه‌تر و هدفمندتر براي ترويج زبان فارسي و ايجاد ارتباط با استادان زبان فارسي در خارج از ايران و دانشجويان و علاقه‌مندان به اين زبان است و سوداي مطالعات تخصصي سعدي‌شناسي را كه برنامه و هدف اصلي مركز سعدي‌شناسي ندارد و به همين خاطر بايد از حسن انتخاب آقاي حدادعادل سپاسگزار باشيم كه نام بزرگ سعدي را براي بنياد ترويج زبان فارسي در خارج از كشور برگزيدند.

اين به دليل جايگاه سعدي در تكامل زبان فارسي است. سهمي كه سعدي در حفظ و اشاعه زبان فارسي دارد با هيچ شاعر ديگر ايران مگر فردوسي قابل قياس نيست. اگرچه گستره حضور آثار سعدي در زبان فارسي امروز و نيز ترجمه آثار او به زبان‌هاي گوناگون بيش از ديگر شاعران بزرگ و ماناي ايران زمين است. اين گستره را استاد محمدعلي فروغي در مقدمه كليات سعدي به زيبايي بيان كرده است و گفته است: «گاهي اهل ذوق اعجاب مي‌كنند كه سعدي هفتصد سال پيش به زبان امروزي ما سخن گفته است ولي حق اين است كه ما پس از هفتصد سال به زباني كه از سعدي آموخته‌ايم سخن مي‌گوييم».

·    تدوين «دانشنامه سعدي» يكي از برنامه‌هاي اعلام شده از سوي شما در سال گذشته بود اين دانشنامه چه ويژگي‌هايي خواهد داشت و تاكنون چه اقداماتي در اين مورد انجام شده است؟

تدوین دانشنامه تخصصی پیرامون شاعران و نویسندگان بزرگ جهان در دنیای غرب سال‌هاست که در جهت شناختن و شناساندن شخصیت، تاریخ و آثار شاعران و نویسندگان بزرگ در حال تدوین است و شاعران بزرگی چون شکسپیر، گوته، دانته، شیلر، هومر و... دارای دانشنامه‌ها و فرهنگ‌های گوناگونی با رویکردهای مختلف تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی، زبان‌شناسی، هنری، هرمنوتیک و تطبیقی هستند. تنها یک پژوهش مختصر در سایت‌های اینترنتی مربوط به این بزرگان ما را با فهرست منابع متعدد روبه‌رو می‌کند، اما در مورد شاعران بزرگ زبان فارسی اگر چه پژوهش‌های ارجمند تک‌نگاری، تطبیقی و نقادانه تدوین و چاپ و منتشر شده است، اما تاکنون هیچ یک از شاعران دارای دانشنامه مستقل و تخصصي نیستند.

دانشنامه‌های تخصصی کتاب‌های مرجعی هستند که کلیه اطلاعات مورد نظر مربوط به یک موضوع را به خوانندگان ارایه می‌کنند و علاقه‌مندان را با کلیات مباحث مربوط به موضوع آشنا می‌کنند و متخصصان را به منابع اصلی تحقیق ره می‌نمایند. تدوین دانشنامه سعدی نیز از این دیدگاه می‌تواند گامی مؤثر در وادی سعدی‌پژوهی و سعدی‏شناسی باشد.

با رجوع به کارنامه سعدی پژوهی در ایران ضرورت پرداختن به سعدی و آثار او به نیکی هویدا می‌گردد: تعداد مقالات  نگاشته شده موجود پیرامون سعدی از سال 1300 تاکنون از مرز 1000 مقاله در نمی‌گذرد و تعداد کتاب‌های منتشر شده نیز در همین فاصله زمانی بيش از 230 عنوان نيست. بنابراین تدوین دانشنامه تخصصی جهت ارایه کلیه اطلاعات مورد نظر پیرامون سعدی به شکل بنیادین، علاوه بر آشنایی علاقه‌مندان با کلیات مباحث مربوط به موضوع، متخصصان را به منابع اصلی تحقیق ره‌ می‌نماید.

تاكنون ما موفق شده‌ايم كه براساس مطالعات انجام شده و نيز كليات سعدي مدخل‌هاي اوليه دانشنامه را برگزينيم و رايزني‌هاي اوليه با اعضاي هيأت علمي اين دانشنامه صورت گرفته است و تدوين مقالات از امسال آغاز خواهد شد.

·       با توجه به اشاره‌ايي كه به مطالعات سعدي‌شناسي داشتيد ممكن است در مورد روند سعدي‌پژوهي در ايران توضيح دهيد.

براساس انتشار مراجع اصلی پیرامون سعدی، شاید بتوان با كمي تسامح سعد‌ی پژوهی را به 4 دوران به شرح زیر تقسیم‌بندی نمود:

1. دوره تکوین (1320-1300)

فراهم آمدن زمینه چاپ کتاب در ایران، توجه به آثار سعدی جهت انتشار در سطح جامعه و نهادهای مدنی مدرن از جمله مدارس، برگزاری جشن هفتصدمین سال تألیف بوستان و گلستان و انتشار مجموعه مقالات ارزشمند استادان طراز اول ادبیات‌ فارسی همچون: علامه‌قزوینی، عباس اقبال، ملک‌الشعراى بهار، علی‌اصغر حکمت، رضا زاده شفق، بدیع‌الزمان فروزانفر، رشید یاسمی به‌کوشش حبیب یغمایی در«سعدی‌نامه» و انتشار «گلستان» به تصحیح عبدالعظیم قریب و گلستان و بوستان به تصحیح محمد فروغی از ویژگی اصلی اين دوره است.

2. دوره تدوین (1350-1320)

در این دوره بیش از سی عنوان کتاب ویژه سعدی منتشر می‌شود که با توجه به تعداد عنوان کتاب‌های چاپی در آن دوران قابل توجه است.آثار این دوران نشان می‌دهد که علاوه بر رشد کمی تدوین کتاب‌های پیرامون سعدی از نظر کیفی نیز آثار ارزشمندي تألیف شده است که می‌توان از جمله به انتشار کلیات سعدی به تصحیح محمدعلی فروغی اشاره نمود که از آن پس تاکنون مورد اقبال و مراجعه سعدی پژوهان قرار گرفته است و علیرغم وجود نسخه‌های پراکنده تصحیح شده، هم‏چنان این نسخه بیش از دیگر نسخه‌ها از اعتبار و اهمیت برخوردار است. به عبارتی دیگر پس از گذر قریب به هفتاد سال، نسخه‌ای از کلیات سعدی تصحیح نشده که مورد نظر اجماع سعدی‌ پژوهان ایران باشد و هم چنان مرجع همگان، نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی است.

هم‏چنين تصحیح «گلستان» به‌وسیله دکتر محمدجواد مشکور، ترجمه «شرح سودی برگلستان»، تصحیح «گلستان و بوستان» توسط رستم علی‌يف، «گلستان سعدی» با مقابله با نسخ خطی و ده نسخه چاپی نورالله ایران‌پرست، متن کامل دیوان شیخ اجل توسط مظاهرمصفا، «متنبی و سعدی»،  نوشته دكتر حسين علي محفوظ در«قلمرو سعدی» تأليف علی دشتی، «مکتب سعدی» کشاورز صدر و... از جمله آثار اين دوران هستند.

3. دوره تصحیح (1370-1350)

اگر چه دوره دوم یکی از پربارترین دوران تصحیح آثار سعدی است، اما در دوره سوم شیوه‌های تصحیح قیاسی و تطبیقی آثار سعدی، شکل علمی‌تری به خود گرفته و تعداد بيشتری را نيز در برمی‌گيرد که مهم‌ترین آن تصحیح و انتشار گلستان و بوستان دکتر غلامحسین یوسفی است.

هم‌چنین در این دوره «شرح بوستان» دکتر محمد خزائلی، «بوستان سعدی» تصحیح نورالله ایران‌پرست، «شرح و تصحیح مثلثات شیخ اجل سعدی» از محمدجواد واجد شیرازی، «بوستان سعدی» به تصحیح محمدعلی ناصح و به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، «غزلیات سعدی» تصحیح حبیب یغمایی، «گزیده و شرح قصاید سعدی» از دکتر جعفر شعار، «گزیده غزلیات سعدی» با شرح و توضیح دکتر حسن انوری و ... منتشر می‌شود.

علاوه بر این در این دوره کتاب‌های ارزشمند «مقالاتی درباره زندگی و شعر سعدی» به کوشش دکتر منصور رستگار فسایی، «تحقیق درباره سعدی» از هانری ماسه با ترجمه دکتر غلامحسین يوسفي، «شناختی تازه از سعدی» از دکتر جعفر موید شیرازی و ... نیز منتشر شده است.

4. دوره تکامل ( از سال 1370 تا کنون)

این دوران نیز به جهت وجود تحولاتی در مقوله سعدی پژوهی در خور اهمیت است. ایجاد مرکز سعدی‌شناسی در شیراز، انتشار سالانه مقالات سعدی پژوهی از سال 1377 تاکنون، برگزاری سالانه کنگره‌های یادروز سعدی از سال 1377 تاکنون، تدوين وانتشار نخستین فرهنگ‌ها پیرامون سعدی همچون:  «فرهنگ سعدی‌ پژوهی» اثر دکتر کاووس حسن‌لی در سال 1376، «فرهنگ واژه نمای غزلیات سعدی» اثر مهین‌دخت صدیقیان در سال 1378، «فرهنگ موضوعی غزل‌های سعدی» اثر مهشید مشیری در سال 1379، «فرهنگ بسامدی اوزان و بحور غزل‌های سعدی و حافظ» اثر مهشید مشیری در  سال 1380 از جمله تحولات این دوره می‌باشد که شاید بتوان آن را دوران پیدایش فرهنگ نویسی سعدی نام نهاد. «دانشنامه سعدی» نیز در صورت تدوین در قالبی علمی و خلاقانه شاید بتواند تکميل کننده اين روند باشد.

علاوه بر آن‏چه گفته شد، در اين دوران کتاب‌های ارزشمندی چون: «غزل‌هاي سعدي» تصحيح دكتر غلامحسين يوسفي، «از سعدی تا آراگون» دکتر جواد حديدی، «سعدی» دکتر ضياى موحد، «تکوين غزل و نقش سعدی» از دکتر محمود عباديان، «بوستان سعدي» تصحيح دكتر انزالي‌نژاد و دكتر سعيد قره‌بگلو، «سعدي در غزل» از دكتر سعيد حميديان، «غزل‌هاي سعدي» ويراسته دكتر مير جلال‌الدين كزازي، «كليات سعدي» ويراسته بهاى‌الدين خرمشاهي، «غزليات سعدي» ويراسته كاظم برگ‌نيسي، «سلسله موی دوست»، «سعدی آتش زبان»، «ورق درخت طوبی» از دکتر حسن‌لی،  «گلستانواره» از آقاي اميد كارگري، «كليات سعدي» به كوشش دكتر مظاهر مصفا، «يازده دفتر سعدی‏شناسی» و «عاشقانه‌های سعدی» نيز منتشر گرديد.

·      آيا برنامه‌اي جهت تصحيح مجدد كليات از سوي مركز تدوين شده است؟

اگر چه كليات سعدي تصحيح استاد محمدعلي فروغي كه با همكاري حبيب يغمايي تدوين شده است تاكنون يگانه اثر مورد ارجاع و تأييد سعدي‌پژوهان و اديبان و علاقه‌مندان به سعدي است.

اما تدوين كليات سعدي در دستور كار مركز سعدي‌شناسي قرار دارد و تاكنون براي اين امر علاوه بر اين‌كه تصوير اكثر نسخه‌هاي معتبر خطي سعدي توسط پژوهشگر ارجمند جناب آقاي دكتر نحوي جمع‌آوري شده، تصحيح‌هاي چاپي آثار سعدي از جمله تصحيح فروغي، يغمايي، يوسفي، مظاهر مصفا، ايران‌پرست، واجد شيرازي، خطيب رهبر، عبدالعظيم خان قريب و... فيش‌برداري و طبقه‌بندي شده است.

در نظر است پس از پايان اين مرحله براي هر غزل و هر حكايت و قصيده و قطعه و مجلس از سعدي پرونده‌اي ويژه تشكيل شود و با همكاري چند تن از سعدي‌پژوهان برجسته كشور كليات مركز به همراه فرهنگ‌ها و فهرست‌هاي لازم و نيز دگرساني‌هايي نسخ منتشر گردد. البته اين كار مستلزم تأمين منابع مالي لازم و حداقل سه سال كار مداوم است تا براساس برنامه هاي دهه سعدي‌شناسي در سال 1391 كه سال «نسخه‌شناسي آثار سعدي» نام گرفته است منتشر گردد.

·      با توجه به سال بوستان برنامه‌هاي امسال يادروز سعدي چيست؟

امسال نيز مانند سال‌هاي گذشته در ساعت 8 شب 31 فروردين ماه در آرامگاه سعدي مراسم گشايش با سخنراني‌هاي مقامات  كشوري و استاني به همراه اجراي موسيقي گروه «راز و نياز» به سرپرستي و خوانندگي سالار عقيلي برگزار خواهد شد. و در ساعت 9 صبح روز اول ارديبهشت ماه در تالار حافظ سخنراني‌هاي علمي پيرامون «بوستان سعدي» ارايه خواهد شد. در نشست‌هاي علمي استاد احمد سميعي با  عنوان «مقايسه ساختارهاي سه مثنوي: منطق‌الطير عطار، مثنوي مولوي و بوستان سعدي»، دكتر غلامحسين ديناني پيرامون «حكمت عملي در بوستان»، دكتر اصغر دادبه با عنوان «نگاهي به بنياد ايراني نظريه اخلاقي سعدي در بوستان»، دكتر سيروس شميسا با  عنوان «يك روايت از دو شكست»، دكتر سعيد حميديان با عنوان «بوستان: ميانگيني موزون در مثنوي سرايي»، دكتر علي‌ اشرف صادقي پيرامون «گويش شيرازي در عصر سعدي» و دكتر ابراهيم قيصري با عنوان «بازآفريني و تكرار مضامين بوستان در ساير آثار سعدي» سخنراني خواهند كرد.

همزمان با اين مراسم دفتر يازدهم سعدي‌شناسي ويژه گلستان كه شامل مجموعه سخنراني‌هاي سال گذشته و نيز مقالات ديگر است و هم‌چنين «كتاب‌شناسي گلستان سعدي» نوشته اميد كارگري به همراه دو پوستر و چهار كارت از حكايات و قطعات بوستان منتشر خواهد شد.

گلباران آرامگاه سعدي، بازديد رايگان از آرامگاه در روز اول ارديبهشت ماه، مسابقه حكايت خواني و شب شعر از ديگر برنامه‌هاي يادروز امسال است.

علاوه بر اين به همت شهر كتاب و با همكاري مركز سعدي‌شناسي سلسله درس گفتارهايي پيرامون سعدي از دوم ارديبهشت ماه در شهر كتاب تهران آغاز و به مدت يك سال و نيم به صورت هفتگي برگزار خواهد شد. هم‌چنين مراسم ويژه يادروز در شهرهاي ديگر ايران از جمله مشهد، تهران، كرمان و... برگزار خواهد شد.

لازم به ذكر است كه بنياد فارس‌شناسي با همكاري استانداري فارس، اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي فارس، سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري فارس، و صدا و سيماي مركز فارس در برگزاري مراسم امسال مشاركت داشته‌اند.