در ادامه دكتر غلامحسين ابراهيمي ديناني با موضوع «ذهن سعدي» به ارايه سخن پرداخت. وي در بخشي از سخنان خود پيرامون سعدي اظهار داشت كه سعدي را با سخن وي مي‌شناسيم. او ضمن اشاره به بيتي از سعدي:
|
نه هر كس حق تواند گفت گستاخ
|
|
سخن ملكي است سعدي را مسلم
|
به تحليل آن پرداخت. وي اظهار داشت كه گستاخ در اين عبارت به معناي شجاعت است و سعدي از اين شجاعت به ميزان لازم برخوردار است. كلمه سخن در مصرع دوم، همان حق گفتن است كه ملك مسلم سعدي است. آثار سعدي به حق نشان مي‌دهد كه او از روي گستاخي حقيقت را به خوبي بيان و آشكار نموده است و سخن از منظر سعدي و با توجه به اين بيت، سخني است كه حق باشد و درست نيز بيان شود، در غير اين صورت هذيان است.
اگر نيم نگاهي به تاريخ زندگي سعدي بياندازيم، سعدي را فارغ‌التحصيل نظاميه بغداد مي‌يابيم؛ چنان كه خود مي‌گويد:
|
مـرا در نـظـامـيـه ادرار بـود
|
|
شب و روز تلقين و تكرار بود
|
در نظاميه كلام اشعري و فقه شافعي تدريس مي‌شده و سعدي در اين دو رشته كاملاًُ سرآمد بوده، اما وقتي كه به سخن سعدي در كلياتش مراجعه مي‌كنيم، مي‌بينيم كه كلمات در نهايت زيبايي به بشريت به گونه‌اي استوار پيام داده، اما در آن چندان اثري از تفكرات اشعري يافته نمي‌شود، گرچه رسوباتي در اين باره وجود دارد، اما ظاهر نيست.
سعدي يك فقيه شافعي خشك و يا يك اشعري تمام عيار نيست. گسترش سخن سعدي در دورانش بسيار است و سعدي خود بدين امر واقف است.
دكتر ديناني در ادامه سخنان خود با توجه به ذهنيات رايج در مدرسه نظاميه بغداد به واكاوي ذهن سعدي و انديشه وي پرداخت.
در ادامه دكتر ضياء موحد با موضوع «در همه عمر توانم كه نصيحت گويم» به سخنراني پرداخت. وي اظهار داشت كه هر نويسنده و شاعري در عالم ادبيات، جهان را توسعه مي‌دهد. در مورد معرفت‌شناسي نيز حوزﮤ ادبيات به سوي لاادري‌گري سوق مي‌يابد چنان كه:
«آخر به كلام ذره‌اي راه نيافت». حافظ در سخنان خود از سعدي صريح‌تر است. سعدي در مورد معرفت به اشياء عالم كمي معتدل‌تر است، اما در مورد اخلاق قضيه متفاوت است چون اخلاق جولانگاه ادبيات است. هر چه از قديم به جلو مي‌آييم، اخلاقيات در ادبيات غلبه بيشتري مي‌يابد. در آثار بزرگ تخيل، اخلاق است.
در ادامه دكتر حسين معصومي همداني پيرامون «تحليل قطعه‌اي از بوستان» به سخنراني پرداخت. وي پس از خواندن قطعه‌اي از بوستان با مطلع:
|
اگر در جهان از جهان رسته‌اي است
|
|
در از خلق بر خويشتن بسته‌اي است...
|
به تحليل اين قطعه پرداخت و مباني موجود در آن را با واقعيت‌هاي موجود مورد بررسي قرار داد.
به اعتقاد وي با بازگشت به سعدي مي‌توانيم دوباره خود را بازيابيم و از آن جا كه موضوع اخلاق فرد است، مي‌توان مضامين اخلاقي سعدي را در يكايك افراد باز ساخت.
در ادامه دكتر سعيد حميديان پيرامون «ميان ماندن و رفتن، بحثي در يك بنمايه در غزل سعدي» به سخنراني پرداخت. وي اظهار داشت كه سعدي به رغم آن كه ناآشنايان به غزل وي مي‌پندارند و ويژگي تكرار را به غزل وي منتسب مي‌كنند، به گمان بنده، غزل وي مجموعه‌اي از حالات و احوال و زواياي بسيار زيادي از عشق، ظرافت هاي او و عواطف موجود در آن است. يعني اگرچه موضوع اكثر غزل‌هاي سعدي عشق و شور است و دلدادگي، اما اين گونه زواياي پيدا و پنهان عشق به قدري در غزل سعدي زياد است كه نمي‌توان آن را برشمرد.
يكي از اين حالات، به نوعي درماندگي و فروماندگي عاشق در برابر معشوق و خواست وي باز مي‌گردد. به گمان بنده، سعدي اين موتيف را بسيار بيشتر از نظر كميت و بسيار بهتر از ديگر غزلسرايان فارسي سروده است. حالاتي كه سعدي آن را به بهترين شكل توصيف مي‌كند، همان حالات دو دلي‌ها، وسواس‌ها و شك‌ها و درماندگي‌ها و فروماندگي‌ها در انتخاب دو راهي است كه هر دو آفت است و سعدي با قدرت اين بن مايه را در غزل‌هايش عنوان مي‌نمايد.
به گمان بنده اين بن مايه در غزل سعدي هم از نظر پسامد بسيار بالاست و هم از نظر كيفيت به گونه‌اي است كه نظيري در غزل فارسي ندارد:
|
بيـايـمـت كـه بـبـينـم، كـدام زهـره و يــار؟
|
|
روم كه بي تو نشينم، كدام صبر و جلال؟
|
|
***
|
|
تو نه مرد عشق بودي خود از اين حساب سعدي
|
|
كـــه نــه قــوت گــريــز اسـت و نـه طاقـت گــزندت
|
دومين نشست علمي
در ادامه سخنراني‌ها، نشست دوم علمي يازدهمين يادروز سعدي، دكتر كاووس حسن‌لي، به عنوان نخستين سخنران با موضوع «آسيب‌‌شناسي كارنامه سعدي‌پژوهي» به سخنراني پرداخت.
وي اظهار داشت كه بازخواني كارناﻣﮥ پژوهش‌هاي ادبي براي شناخت فراز و فرودها و بحث‌هاي كيفي و كمّي اين كارنامه از ضرورت‌هاي مراكز فرهنگي ماست. فراواني تحقيقات به معناي افزايش كيفيت علمي آنها نيست.
در حوزه سعدي‌شناسي تحقيقات تكراري فراواني وجود دارد؛ تحقيقاتي كه در حوزه سعدي‌شناسي صورت گرفته، عموماً مي‌تواند در چند بخش تقسيم‌بندي شود: شرح و تفسير واژه‌ها و بيت‌ها / مقايسه سعدي با انديشمندان ديگر / معرفي نوشته‌هاي ديگر / بررسي كلي تاريخ، شخصيت و زندگي و مقام سعدي / معرفي ترجمه‌ها و بررسي جنبه‌هاي اجتماعي، معنوي و عرفاني سعدي.
وي در ادامه به بررسي تحقيقات 10 ساﻟﮥ اخير سعدي‌شناسي با توجه به ده دفتر سعدي‌شناسي منتشر شده به كوشش كوروش كمالي‌سروستاني پرداخت. وي نتيجه كلي اين امر را پربارتر شدن از جهت كمي و كيفي مقالات سعدي‌شناسي برشمرد.
در ادامه دكتر محسن جعفري مذهب پيرامون «سعدي در خندق طرابلس» به سخنراني پرداخت و در بخشي از سخنان خود اظهار داشت: شيخ مصلح‌الدين سعدي شيرازي در باب دوم (در اخلاق درويشان) كتاب گلستان حكايتي آورده است:
«از صحبت ياران دمشقم ملالتي پديد آمده بود. سر در بيابان قدس نهادم و با حيوانات انس گرفتم تا وقتي كه اسير فرنگ شدم. در خندق طرابلس با جهودانم به كار گل بداشتند....».
داستان اسارات سعدي در چنگ فرنگيان (صليبي) و كار گِل در خندق طرابلس لبنان، همچون بسياري از داستان‌هاي او در بوستان و گلستان، صبغه‌اي مجازي و اندرزي دارد و واقعيت آنها دير زماني است كه مورد ترديد بوده و نادرستي برخي از آنها به اثبات نيز رسيده است.
ترديد نيست كه سعدي تصور روشني از فرنگيان و اسيران مسلمان در سواحل مديترانه دارد. درست است كه صلاح‌الدين ايوبي سرزمين‌هاي اسلامي را آزاد كرد، اما طرابلس همچنان در دست صليبيان بود. سعدي در چند جاي ديگر هم به قيد و بند فرنگيان اشارت دارد، اما به نظر مي‌آيد كه داستان اسارت در چنگ صليبيان را بايد مجازي و نمادين پنداشت تا آن كه واقعي انگاشت. سعدي سه سرنوشت تلخ و زجرآلود:
اسارت به دست فرنگيان / گِل كشي در خندق (براي لاروبي) / و كار كردن همراه يهوديان
را با زجر زندگي با زن بدبرابر، بلكه به مراتب از آن بهتر شمرده است. نسبت يك به ده مبلغ فديه (10 دينار) به مَهريه (100 دينار) نيز اين ترديد را تشديد مي‌كند كه اين مبالغ تنها براي نشان دادن ميزان سختي حرف همسر كج رفتار سعدي است.
در ادامه دكتر عبدالرسول خيرانديش پيرامون «شيراز در روزگار سعدي در تحول رويكرد از اصفهان به كيش» به سخنراني پرداخت. وي در بخشي از سخنان خود اظهار داشت كه ظاهراً سعدي حدود صد سال و اندي عمر كرده است. اين صد سال منتهايش 690 است. اگر اين صد سال را به دو دوره 50 ساله تقسيم كنيم؛ در دورﮤ اول، سياست حكمرانان فارس، تصرف اصفهان است و براي اين منظور بسيار تلاش كرده تا سرانجام نااميد شدند. از آن پس تمام تلاش آنها براي تصرف كيش و خليج‌فارس بود. فارس روزگار سعدي بسيار كوچك بوده و قسمت عمده آن در دست ملوك شبانكاره بوده و بخشي در دست اتابكان. بخش حكمرانان شبانكاره بسيار ناامن و ويران بوده. بخش غربي و شمالي فارس در دست ملوك لُر بوده و بدين ترتيب مشت كوچكي در دست سلغريان فارس بوده. قاعده اين مثلث نيز به دست ملوك قيصر افتاد. در اواسط قرن ششم سلغريان براي آن شدند تا عراق عجم را تصرف كنند. وي در ادامه سخنراني به چگونگي پيشرفت اين روند و توسعه آن به سمت كيش در دروان سعدي پرداخت.
سخنران پاياني اين نشست دكتر هيبت‌الله مالكي بود كه با موضوع ارزش دانش و دانشوري در روزگار سعدي سخنراني نمود. وي اظهار داشت كه در قرن هفتم فرمانفرماي زبان و ادب فارسي آسمان ايراني را نوراني كرد. هيچ هنرمند تاريخمندي از زمانه‌اش جدا نيست.
براي شناخت سعدي بايد دورانش را شناخت و چگونگي شكل‌گيري شخصيت و انديشه‌اش را دريافت و بايد دانست كه در كجايي تاريخ ايستاده و به كدام سو نظر دارد. سعدي در دوره‌اي پرورش يافت كه به واسطه كشتار دانشمندان همه گرايش‌هاي فرهنگي دچار پريشاني شده بود.
وي در ادامه به ضرورت و ارزش نقش دانش و علوم در آن دوران پرداخت.
مراسم جنبي برگزاري يادروز سعدي علاوه بر اجراي تئاتر ياساي عشق، يا مصائب شيخ سعدي در پايان بندي حكايت اول گلستان به سرپرستي امين غلام پور و نويسندگي و كارگرداني مهدي سوداگراندر سعديه، دربرگيرندﮤ برنامه‌هاي متعددي بود كه کمالی مدیر مرکز سعدی‌شناسی پيرامون آنها و نيز كارنامه سعدي‌پژوهي در شیراز اظهار داشت: هنوز تا امکان ارایه گزارش کارنامه ای پربار در عرصه سعدی پژوهیراهی طولانی مانده است و سعدی شناسان و دوستداران سعدی که وام داران سخن، حکمت،عشق، شعر و نثر سعدی اند، هنوز چنان که باید حق عظیمی را که شیخ بر گرده تکاملفرهنگ ایران زمین و فارس دارد، ادا نکرده و کارنامه پرباری در سعدی پژوهی به یادگارنگذاشته اند.
کمالی تصریح کرد: برگزاری پیاپی یادروز سعدی فرصت مغتنمی است که بتوان از یکسوداشته ها و کاستی های این عرصه را در هر سال به قضاوت نشست و از سوی دیگر شعله سعدیپژوهی را پرفروغ تر کرد تا در آینده ای نه چندان دور شاهد آفرینش آثار گرانسنگیدراین عرصه باشیم.
مدیر مرکز سعدی شناسی همچنین افزود: بزرگداشت استاد دکتر مظاهر مصفا سعدی پژوه وادیب معاصر از دیگر برنامه های این بزرگداشت است. وی تصحیح کلیات خود را در سال 1339 از روی نسخه تصحیح شده انجمن ادب فارس و نسخ خطی دیگر منتشر کرد و چاپ دوم ایناثر با افزوده ها و اصلاحات در سال 1383 توسط انتشارات روزنه به شکل زیبایی همراهبا صد فهرست و بیست باب منتشر شد.
از دیگر برنامه های اعلام شده می توان به فعالیت های ذیل اشاره کرد: انتشارکلیات سعدی بر اساس نسخه فروغی توسط انتشارات هرمس و با همکاری مرکز سعدی شناسی درقطع پالتویی و با کاغذ مخصوص کم حجم، انتشار دفتر دهم سعدی شناسی، انتشار دو کارتغزل و دو کارت حکایت سعدی و نیز دو پوستر ویژه یادروز سعدی ، بازدید رایگان ازآرامگاه سعدی و گلباران آرامگاه سعدی، غزل خوانی و حکایت خوانی سعدی و اهداء آثارسعدی به حافظان غزل و حکایت شیخ.
همچنین اهدای لوح سپاس مرکز سعدی شناسی به انتشارات هرمس به دلیل توجه ویژه بهادبیات فارسی و بویژه انتشار دو کتاب کلیات سعدی و گلستان و بوستان دو زبانه ،برگزاری نشست طنز سعدی در شهر کتاب تهران به دبیری علی اصغر محمد خانی و با همکاریانتشارات هرمس و مرکز سعدی شناسی، برگزاری شب سعدی در پنجم اردیبهشت ماه در خانههنرمندان ایران توسط مجله بخارا و با همکاری مرکز سعدی شناسی و نیز برگزاری نشستهای مختلف فرهنگی و هنری وعلمی در برخی از شهرهای ایران و جهان از دیگر برنامه هاییادروز سعدی است.
کمالی آمار چاپ کتاب های پیرامون سعدی را بر اساس اطلاعات کتاب هفته به شرح زیراعلام کرد: بر اساس آمار ارایه شده در سال 85 در مجموع 74 عنوان کتاب در شمارگان 192400 پیرامون سعدی منتشر شده است که از این میان کل کتاب های چاپ اول 26 عنوان درشمارگان 72700 است که از این تعداد 6 عنوان شمارگان 11500 کتاب های پیرامون سعدی و 8 عنوان با شمارگان 43200 به کلیات سعدی، 6 عنوان در شمارگان 17700 به گلستان و 6عنوان در شمارگان 15300 به بوستان اختصاص دارد . کتاب های چاپ دوم تا بیست و سومنیز 48 عنوان در شمارگان 119700 منتشر شده است که از این تعداد 4 عنوان کتاب درشمارگان 8000 پیرامون سعدی، 15 عنوان با شمارگان 34700 کلیات سعدی، 21 عنواندرشمارگان 53300 گلستان و 8 عنوان در شمارگان 23700 بوستان می‌باشد.
