سرمشهد دهى است در سى كيلومترى جره و 66 كيلومترى جنوب كازرون كه در جلگه وسيعى به نام سرمشهد قرار گرفته كه از شمال به جنوب امتداد يافته و از غرب به شرق بيش از ده كيلومتر مسافت ندارد. از اطراف نيز به وسيله كوههايى احاطه شده است. در سرمشهد آثارى از دوران ساسانى بر جاى مانده است كه بدين جهت مورد توجه قرار گرفته است. اين آثار عبارتنداز:
نقش برجسته بهرام دوم: از آثار دوران ساسانى است كه در سرمشهد بر صخره كوهستانى نزديك به چشمه آب، حجارى شده است. اين نقش برجسته كه بيانگر نبرد بهرام دوم (275ـ 282م)، پنجمين شهريار ساسانى، با دو شير است، 5/4 متر طول و 2 متر عرض دارد. يكى از اين دو شير كشته شده، بر زمين افتاده است و شير ديگر در حال حمله به پادشاه است. در پشت سر بهرام تصوير سه نفر مشاهده مىشود كه شخص دوم، زنى است كه دست چپ بهرام از عقب به سوى او دراز شده است و او آن را با دست راست خود گرفته است. اين تصوير مظهر الهه ناهيد است كه در برخى نقوش ديگر شهرياران ساسانى هم وجود دارد. شخصى كه در پشت سر بهرام ايستاده، به احتمال قوى كرتير موبد موبدان در زمان بهرام دوم است. شخص ديگرى كه در تصوير نقش شده است، وزير بهرام دوم است كه به حالت احترام در پشت سر شاه و ملكه ايستاده است. لباس بهرام دوم در اين نقش داراى چينخوردگىهايى است، تاج او نيز مزيّن به نقش دو بال بر دو طرف آن و گوى بزرگى بر فرق آن است. گوى بالاى تاج در گوشه سمت چپ لوحه كتيبه پهلويى است كه بر فراز مجلس حجارى شده، قرار گرفته است.
كتيبه سر مشهد: اين كتيبه كه در ارتفاع 25 مترى از سطح زمين، بر فراز نقش برجسته بهرام دوم واقع شده است، داراى 20/5 متر طول و 75/2 متر عرض است. بر روى اين كتيبه مطالبى با خط درشت پهلوى نگاشته شده است. مطالب نگاشته شده بر روى اين كتيبه كه يكى از چهار كتيبه پهلوى كرتير است، پيرامون خدمات كرتير جهت استحكام دين زردشت و موفقيتهايش در اين زمينه است. هم‌چنين كيفر گنهكاران و پاداش نيكوكاران و كشف و شهودى كه براى او در عالم رؤيا به وجود آمده، از ديگر مطالب اين كتيبه است.هرتسفلد نخستين بار در سال 1303 اين كتيبه را مشاهده کرد و در سال 1305 در روزنامه آلمانى zingآن را معرفی نمود. هم‌چنین در سال 1320 در كتاب ايران در شرق باستان به بحث پيرامون مضامين اين كتيبه و ديگر كتيبههاى پهلوى نقش رستم و نقش رجب پرداخته است و آن را همانند آنان و متعلق به زمان شاپور و كرتير، موبد موبدان دانسته است.توماس و هرتسفلد كرتير را «وِست» به معنى تاج ترجمه كرده، آن را از عناوين ساسانى دانسته و تصور كردهاند كه كرتير عنوان تنسر بوده است. كريستین سن نيز بر همين تصور بود اما اسپرينگ لينگ پس از مطالعه كتيبههاى پهلوى گرداگرد كعبه زردشت در سال 1320 بدين نتيجه رسيد كه كرتير نام هيربدان هيربد در زمان شاپور اول بوده است. در فروردين ماه سال 1329 از طرف وزارت فرهنگ جهت خواندن اين كتيبه اقداماتى صورت گرفت، بدين منظور پرفسور هنينگ به همراه كاركنان علمى تخت جمشيد، قالبى لاستيكى از اين كتيبه تهيه نموده و جهت خواندن آن با خود بردند. دو قالب گچى نيز از اين كتيبه توسط على سامى تهيه شده كه يكى از آن درموزه ايران باستان و ديگرى در موزه تخت جمشيد نصب شده است.نقش برجسته بهرام دوم و كتيبه سر مشهد در تاریخ 20/11/1318 با شماره 336 در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
منابع: اقليم پارس، سيد محمدتقى مصطفوى، نشر تابان، تهران، 1364، ص 116 / تمدن ايران ساسانى، ولاديمير گريگوريچ لوکونين، ترجمه عنايتاللّه رضا، انتشارات علمى فرهنگى، تهران، 1365، ص 185 / تمدن ساسانى، على سامى، دانشكده ادبيات دانشگاه پهلوى، 1342، ج 1 ص 28، ج 2 ص 124 / دايرةالمعارف فارسى، غلامحسين مصاحب، انتشارات فرانكلين، تهران، 1345، ج 1 ص 1289 / سيماى ميراث فرهنگى استان فارس، اداره كل ميراث فرهنگى استان فارس، سازمان ميراث فرهنگى كشور، تهران، 1381، ص 191 / شاهان ساسانى، حسن پيرنيا، دانشگاه آزاد ايران، تهران [بی‌تا] / فارسنامه ناصرى، حاج ميرزا حسن حسينى فسايى، تصحيح و تحشيه منصور رستگار فسايى، اميركبير، تهران، 1367، ج 2 ص 1277 / فرهنگ فارسى دكتر معين، محمد معين، اميركبير، تهران، 1356، ج 5 ص 750 / كازرون در آينه فرهنگ ايران، منوچهر مظفريان، انتشارات نويد شيراز، 1373، ص 101.
کوروش کمالي سروستاني
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
