چکیده:

سعدی از زمره شاعران بزرگی است که در محدودة جغرافیایی آناتولی نامی آشنا و مورد توجه است. به جهت اهمیت حکمت و اندیشه در آثارش شاعران، عارفان، مترجمان و شارحان ترک کوشیده اند  تا ضمن     بهره مندی از آثارش، آن را به دیگران معرفی نمایند. در این مقاله کوشیده شده تا برخی از این بهره مندی ها مورد بررسی قرار گیرد.

کلید واژه: سعدی، آناتولی، شاعران ترک.

امروز، یاد سعدی و یونس امره را زنده می داریم که در دو جغرافیای متفاوت و محدوده  زمانی یکسان و دوره ای به هم آمیخته، زیسته اند و با آثاری که به زبان فارسی و ترکی نوشته اند، میراثی بی همتا برای نسل امروزمان باقی گذاشته اند.

در محدوده جغرافیای آناتولی سعدی شخصیت مهم و ارزشمندی است. وی یکی از ما محسوب می شود. سعدی آثارش را به زبان فارسی نوشته و حکمت هاي خود را به این زبان زیبا بر ما عرضه کرده است. برای فهم این حکمت ها در آناتولی، انسان ها یا باید زبان فارسی را می دانستند و یا این آثار را به زبان ترکی برمی گرداندند. هر دوي اینها عملی شد. چه در مدارس چه در اواخر دوره عثمانی حتی در دورة جمهوریت، زبان فارسی به عنوان یکی از دروس اصلی خوانده شد، قواعد آن آموخته شد و گزیده هایی از آثار فارسی منتشر شد. از میان این آثار به ویژه آثار سعدی گلستان در برنامه درسی مدارس جای گرفت. بدین سبب در تاریخ های مختلف، در مطبعه های متفاوت، نسخه های گلستان بارها و بارها چاپ شد و به دست خواننده ترک خود رسید. مثنوی مولانا، بوستان و گلستان سعدی، دیوان حافظ، نه از جهت ادبی، بلکه از جهت معنا و تعلیم و تربیت اخلاقی شرح داده شده اند. جایگاه محتوای این آثار و اهداف نوشتاری آنها پیش از شکل و قالب می باشد.

وارثین میراث سعدی را می توان در چند زیرمجموعه بررسی کرد:

گروه اول، شاعران: خصوصاً از قرن سیزدهم به بعد، شاهد شاعران ترک زبان بسیاری در آناتولی هستيم که ادبا و شاعرانی را که به زبان فارسی اثري نوشته اند، شناخته، آثار آنها را خوانده، چه از نظر لفظ و چه از نظر بیان از آنان بهره مند شده اند. در میان این عارفان و شاعران، بی تردید نام مولانا در ردیف اول قرار می گیرد. به جز مولانا به ویژه در مثنوی های تألیف شده بیش از همه عطّار، نظامی، سنایی و سعدی ستایش شده اند و از آنان به عنوان استادان بزرگ یاد شده است.

در دوره های بعدی سعدی هم با هنر شاعري خود و هم با آثار خود در میان اشعار شاعران ترک جای می گیرد.1

گروه دوم، عارفان: شاعران متصوف، سعدی را بیش از همه دوست داشته خصوصاً از کلام و بیت های او كه شامل حکمت اوست، به وفور در آثار خود نقل کرده اند. به عنوان مثال می توان شیخ اسماعیل حقّی بورسوی را نام برد. اسماعیل حقّی بورسوی به  تحصیل اصول دینی پرداخته، در کنار آن دیوان حافظ، بوستان و گلستان سعدی را به همراه شرح هایش و نيز بهارستان جامی، مثنوی و فیه ما فیه مولانا و... را خوانده است. همین طور ٧٣٨ بیت از دفتر اول مثنوی را شرح کرده است؛ پند عطّار را که به عطّار نسبت داده شده نیز به ترکی ترجمه و شرح نموده است. در تفسیر ده جلدی خود به نام روح البیان از مثنوی نمونه بیت های بسیاری را آورده است. او در کنار آنها، بیشتر از بوستان سعدی ابیاتي را به عنوان شاهد نقل كرده است.

گروه سوم، مترجمان و شارحان: آثار سعدی از زمان های بسیار قدیم از طرف خوانندگان  ترک  با علاقه خوانده شده و منجر به برپايي دنیای فکر و احساس آنها شده است. بدین سبب از زمان عثمانی تا به امروز سعدی مؤلفی بوده که آثارش بیش از همه خوانده ، ترجمه، شرح و چاپ شده است. گلستان و بوستان برای خواننده ترک خود یک منبع حکمت می باشد. در حقیقت قطعات کوتاه بسیاری از باب هشتم گلستان نيز با عنوان حکمت ترجمه شده،  به صورت ضرب المثل در زبان مردم مورد استفاده قرار گرفته است.

...................................

پی نوشت: 

1. Gireydün bâg-ı ‘irfâna çü Sa‘dî / Gülistandan virirdün sen de verdi Ömer Fuâdî

Lebünün bir nefesi kân-ı şeker kıldı dili / Bir dem ile niçe bin sa'dî-i şîrâz idesin :Kadı Burhaneddin Divanı

Gül-istânını görse-y-idi benüm dîvânumuñ Sa'dî / Diye-y-di Ahmedî revnak giderdi Bû-sitânumdan (Ahmedî)

Yazalı Ahmedî dîvânı nakşın / Dürildi defter-i Selmân u Sa'dî :Ahmedî

Selmânı mât kıluram idicegez senâ / Sa'dîyi lâl eylerem eydicegez gazel Ahmedî

Hayâlî rûh-ı Sa'dı yaraşırdı andelîb olsa / Diyâr-ı Rûmda nazmım gibi rengîn gülistana:Hayâlî Bey

Sa'dî-i devrân benem devrümde nazm u nesr ile / Bâg-ı hüsnüñdürGülistân ile Bûstânum benüm (Karamanlı Nizamî

Virürdi Şeyh Sa‘dî bâda evrâk-ı Gülistân'ın / İletseydi sabâ Şîrâz'a ger bu şi‘r-i hemvârı :Azmî-zâde Hâletî

Bahr-i ma‘ânî dirdi Figânî saña eger / İrseydi gûş-i Sa‘dîye bu dürr-i şâh-vâr :Figânî

Tebrikine Sa‘dî nice manzume yapardı / Derbanlıgını bulsa Ebû-bekr-i Atabek (Nedim

Biri de hazret-i Sa'dî-i sa'îd-i Şîrâz / Olmuş ol dahi mürebbî-i gülistân-ı suhan :Nef’î

Gül-i cennet riyâzından pür ola ravza-i Sa'dî / Usûlî kimse Şîrâza iletse bu gülistanı :Usûlî

Güzellik gülşeninde ey yüzi gül lebleri gonca / Okursañ bülbül olursun eger Sa'dî Gülistânın (Şem’î

Vasfuñda tâze nazmumı Sa’dî görüp didi / Yâ Gülsitân ola bu yahod Bûstân ola :Revânî

Bülbüle geh Gülsitân geh Mantıku’t-tayr okıdur / Gâh Sa’dîye ider taklîd geh ‘Attâra gül :Âşık Çelebi

Fasl-ı bahâr 'ayn-ı behişt olmaya idi / Yazmazdı şeyh sa'dî gülistâna bâblar :Necâtî Bey

© کپی رایت توسط دانشنامه فارس کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
برداشت مقالات فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است.

نوشته شده در تاریخ: 1393/3/16 (1133 مشاهده)