دانشنامه فارس

مصلح‌الدين ابومحمد عبدالله بن مشرف بن مصلح بن مشرف سعدي شيرازي در حدود سال 605 و 606 هجري در شيراز متولد شده و پيش از استيلاي مغول به عزم تحصيل به بغداد رفته و در مدرسة نظاميه علوم متداول زمان خود را درك كرده و از استادان معروف آن زمان مانند: شمس‌الدين ابوالمظفر يوسف ابن قزاوعلي معروف به سبط ابن الجوزي و شيخ شهاب‌الدين سهروردي بهره‌مند شده است و در اثر اين تعليمات، عارف پيشه شده و پس از فراغت از تحصيل، سفرهاي چند در ديار اسلام كرده و ظاهراً به اقصي نقاط آسياي غربي رفته است و پس از مدت مديدي به شيراز باز گشته و در دربار اتابكان فارس منزلتي يافته و به اتابك سعد بن ابي‌بكر بن سعد بن زنگي در وليعهدي او منتسب شده و تخلص خود را از او گرفته و ظاهراً از همين زمان دورة شاعري او شروع شده است. اين اتابك سعد پس از مرگ پدر كه در 658 اتفاق افتاد به جاي او نشست، ولي دوازده روز بيشتر در اين مقام نبود و چون هنگام مرگ پدر در شيراز نبود و در تفرش قم سكونت داشت، موقعي كه عازم بود در راه رحلت كرد. ولي چون در زمان پدر اختيار كارها به دست او بود، سعدي در همين دوره مداح او بوده است و اين شاهزاده در پرورش شعرا و ادبا بسيار شايق بود و جمعي كثير از بزرگان ادباي ايران از وي متنعم شده‌اند. پس از برچيده شدن دستگاه اتابكان فارس و استيلاي مغول بر آن ديار، سعدي در سلك مداحان خواجه شمس‌الدين صاحب‌ديوان و برادرش عطا‌ ملك جويني در آمد و پس از مصايبي كه براي اين خانواده رخ داد، ديگر سعدي به ممدوح ديگري اقبال نكرد و بازماندة عمر خود را در پيري در خانقاهي كه در شيراز داشته است به انزوا گذرانيد و قسمت اعظم از غزليات خود را در اين مدت سروده است. عاقبت در شيراز در شب سه‌شنبة27 ذي‌الحجة سال691 در حالي‌كه بيش از هشتاد سال از عمر وي گذشته بود رحلت كرد و در همان محل اقامت خود مدفون شد. سعدي بي‌شك بزرگترين شاعر ايران و يكي از بزرگترين شعراي جهان است، تاكنون هيچ‌كس در زبان فارسي به رواني و لطف و سادگي و شيوايي و انسجام و فصاحت و فريبندگي الفاظ او شعر نگفته است و به همين جهت غزل‌هاي او در زبان فارسي بي‌نظير است و چون منتهاي سادگي و رواني در ساده‌ترين احساسات طبيعي به كار برده و به هر زباني كه ترجمه شود از زيبايي آن كاسته نمي‌گردد و به همين سبب در تمام عالم معروف شده و در سلك بزرگان فرزند‌ آدمي درآمده است. در نظم و نثر و اقسام مختلف شعر از قصيده و غزل و قطعه و مثنوي و مدح و معاشقه و حكمت و نصيحت در منتهي درجه قادر بوده و سبك انشاي او نيز در نثر فارسي همواره در هر طبقة ايران مطلوب بوده و نمونة بهترين نثر شمرده شده است. كليات نظم و نثر او شامل چندين رساله و كتاب مستقل است: غزليات او كه بهترين نمونة سبك شعر اوست و در نهايت لطف و شيوايي سروده شده است، شامل چهار كتاب است: 1. غزليات قديم، طيبات، بدايع، خواتيم و هر قسمتي شامل غزليات يك دوره از عمر اوست. 2. بوستان يا سعدي‌نامه منظومه‌اي است به بحر متقارب تقريباً شامل دو هزار بيت كه در 655 به نام ابوبكر بن سعد نظم كرده و شامل حكايات و ابواب چند در معارف و اخلاق و حكم و سير و سلوك و امثال است و از جملة معروف‌ترين كتاب‌هاي نظم فارسي است. 3. گلستان كه معروف‌ترين كتاب نثر فارسي است و در سال 656 به نام همان اتابك تمام كرده و معروف‌تر از آن است كه به حد وصف درآيد. 4. قصايد فارسي و عربي و ترجيعات و تركيبات و مقطعات و ابيات پراكنده(مفردات) و رباعيات كه هر يك قسمت جدا گانه‌اي است. 5. رسايل مختلف نثر شامل: مجالس پنج‌گانه، سئوال صاحب ديوان، رسايل عقل و عشق، رسالة نصيحت ملوك، مضحكات و ميزان در صرف افعال عرب و در ضمن ديباچه‌اي بر كليات خود نوشته كه آن هم رسالة جداگانه است. 6. منظومات مختلف شامل: مثنوي كريما، مرائي، ملمعات، صاحبيه، كليات سعدي از نظم و نثر تقريباً شامل نه هزار بيت است كه علي بن احمد بن ابي‌بكر معروف به بيستون در سال720 جمع كرده است.

* سعيد نفيسي، تاريخ نظم و نثر در ايران و در زبان فارسي، تا پايان قرن دهم هجري، چاپ دوم، كتابفروشي فروغي، تهران1363، جلد اول، ص167-168.

© کپی رایت توسط دانشنامه فارس کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
برداشت مقالات فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است.