•  صفحه اصلي  •  دانشنامه  •  گالري  •  كتابخانه  •  وبلاگ  •
منو اصلی
home1.gif صفحه اصلی

contents.gif معرفي
· معرفي موسسه
· آشنايي با مدير موسسه
· وبلاگ مدير
user.gif کاربران
· لیست اعضا
· صفحه شخصی
· ارسال پيغام
· ارسال وبلاگ
docs.gif اخبار
· آرشیو اخبار
· موضوعات خبري
Untitled-2.gif كتابخانه
· معرفي كتاب
· دريافت فايل
encyclopedia.gif دانشنامه فارس
· ديباچه
· عناوين
gallery.gif گالري فارس
· عكس
· خوشنويسي
· نقاشي
favoritos.gif سعدي شناسي
· دفتر اول
· دفتر دوم
· دفتر سوم
· دفتر چهارم
· دفتر پنجم
· دفتر ششم
· دفتر هفتم
· دفتر هشتم
· دفتر نهم
· دفتر دهم
· دفتر يازدهم
· دفتر دوازدهم
· دفتر سيزدهم
· دفتر چهاردهم
· دفتر پانزدهم
· دفتر شانزدهم
· دفتر هفدهم
· دفتر هجدهم
· دفتر نوزدهم
· دفتر بیستم
· دفتر بیست و یکم
· دفتر بیست و دوم
info.gif اطلاعات
· جستجو در سایت
· آمار سایت
· نظرسنجی ها
· بهترینهای سایت
· پرسش و پاسخ
· معرفی به دوستان
· تماس با ما
web_links.gif سايت‌هاي مرتبط
· دانشگاه حافظ
· سعدي‌شناسي
· كوروش كمالي
وضعیت کاربران
در حال حاضر 0 مهمان و 0 کاربر در سایت حضور دارند .

خوش آمدید ، لطفا جهت عضویت در سایت فرم مخصوص عضویت را تکمیل نمائید .

ورود مدير
مديريت سايت
خروج مدير

تشخيص‌ يا استعارة‌1 عشق‌ و عقل‌ در شعر سعدي‌

بهروز ثروتيان‌


ز آن‌ گه‌ كه‌ عشق‌ دست‌ تطاول‌ دراز كرد                                                                     معلوم‌ شد كه‌ عقل‌ ندارد كفايتي‌
            در اين‌ بيت‌، عشق‌ به‌ صورت‌ پادشاه‌ يا شخصي‌ در پيش‌ چشم‌ بوده‌ كه‌ به‌ كشور و ولايت‌ عقل‌ دست‌ درازي‌مي‌كند و عقل‌ نيز به‌ شكل‌ شخصيتي‌ بي‌كفايت‌ مجسم‌ شده‌ است‌.
            اين‌ گونه‌ از كاربردِ شكل‌هاي‌ خيالي‌ را قدماي‌ اهل‌ فن‌ بيان‌ «استعارة‌ مكنيه‌» ناميده‌اند و آن‌ را بر دو نوع‌دانسته‌اند:
            الف‌. تحقيقيه‌. ب‌. تخيلييه‌.
            و ما در اين‌ گفتار اين‌ دو گونه‌ را استعارة‌ حقيقي‌ و خيالي‌ مي‌ناميم‌.
الف‌. استعارة‌ حقيقي‌
خوشا تفرج‌ نوروز خاصه‌ در شيراز
كه‌ بركَنَد دل‌ مرد مسافر از وطنش‌
شگفت‌ نيست‌ گر از غيرت‌ تو در گلزار
بگريد ابر و بخندد شكوفه‌ بر چمنش‌
            دو عنصر ابر و شكوفه‌، به‌ لازم‌ گريستن‌ و خنديدن‌ به‌ صورت‌ انسان‌ پيش‌ چشم‌ سعدي‌ بوده‌اند، گريستن‌و خنديدن‌ هر دو لازم‌ آن‌ دو استعاره‌ هستند و در معني‌ نهادة‌ خود (ما وضع‌ له‌) به‌ كار نرفته‌اند، بلكه‌ گريستن‌در معني‌ باريدن‌ و خنديدن‌ به‌ معني‌ِ شكفتن‌ استعمال‌ شده‌ است‌ كه‌ هر دو مجاز به‌ همانندي‌ (مجاز پيرواستعاره‌) هستند.2
            در استعاره‌هاي‌ حقيقي‌ قطعاً و حتماً مستعارله‌ نظيره‌اي‌ براي‌ لازم‌ استعاره‌ با خود دارد:
ز بانگ‌ مشغلة‌ بلبلان‌ عاشق‌ مست‌                                                                        شكوفه‌ جامه‌ دريده‌ است‌ و سرو سرگردان‌
            بلبل‌ نظيره‌اي‌ مانند چهچهه‌ زدن‌ و بيخودي‌ و شيدايي‌ براي‌ مشغله‌ و مستي‌ دارد و شكوفه‌ نيز اگر به‌ صورت‌ انساني‌ مجسم‌ شده‌ است‌ كه‌ از شوِ جامه‌ مي‌درد، باز شدن‌ كاسبرگ‌ها و نمايان‌شدن‌ِ گلبرگ‌ها و حتي‌ ريختن‌ آنها نظير جامه‌ دريدن‌ است‌.
            اين‌ كاربرد و شكل‌ خيالي‌ را «استعاره‌ حقيقي‌» مي‌گوييم‌. در كتب‌ معاني‌ و بيان‌ استعارة‌ مكنية‌ تحقيقيه‌ناميده‌اند و در اصطلاح‌ غرب‌ "Personification" و در ادب‌ عَرب‌ «تشخيص‌» مي‌نامند.
ب‌. استعارة‌ خيالي‌
چه‌ خوش‌ است‌ بوي‌ عشق‌ از نفس‌نيازمندان
‌دل‌ از انتظار خونين‌، دهن‌ از اميد خندان‌
            عشق‌ به‌ صورت‌ گلي‌ خوشبوي‌ و يا مشك‌ و عنبر پيش‌ چشم‌ بوده‌ است‌ و به‌ لازم‌ لفظ‌ «نَفَس‌» نيز به‌ نظر مي‌رسد «دهان‌ نيازمندان‌ عشق‌» چون‌ نافة‌ آهو، شكل‌ خيالي‌ يافته‌ و آن‌ چه‌ مسلم‌ است‌، اسناد بوي‌ به‌ عشق‌ يك‌ اسناد مجاز خيالي‌ است‌ و «عشق‌» از ديدگاه‌ ما منظره‌اي‌ حسي‌ براي‌ «بوي‌ خوش‌» و ياحتي‌ «اميد» ندارد. اين‌ گونه‌ تشخيص‌ يا استعاره‌ را خيالي‌ مي‌ناميم‌ و پيش‌ از بررسي‌ شكل‌هاي‌ خيالي‌ مربوط‌به‌ عقل‌ و عشق‌ در شعر سعدي‌ به‌ اين‌ نكته‌ اشاره‌ مي‌كنيم‌ كه‌ سعدي‌ هرگز در قيد و بند خلق‌ استعارات‌ مكنيه‌نبوده‌ و همانند انوري‌ و خاقاني‌ به‌ اين‌ ماجرا عنايتي‌ نداشته‌ و حتي‌ همچون‌ نظامي‌ و خواجو و حافظ‌ به‌اصالت‌ هنر و كشف‌ و ابداع‌ استعارات‌ نمي‌انديشيده‌ است‌، از آن‌ جهت‌ است‌ كه‌ در جست‌ وجوي‌ مطلب‌ از ديوان‌سعدي‌ به‌ ندرت‌ با اين‌ عنصر خيالي‌ روبه‌رو مي‌شويم‌ و هر آن‌ چه‌ از قلم‌ وي‌ جاري‌ شده‌ است‌، از استعدادسرشار و طبع‌ روان‌ اين‌ هنرمند سخنور به‌ صورتي‌ طبيعي‌ سرچشمه‌ مي‌گيرد و سادگي‌ و رواني‌ و زيبايي‌خاص‌ خود را دارد:
غلام‌ باد صبايم‌ غلام‌ باد صبا
كه‌ با كُلالة‌ جَعدت‌ همي‌ كند بازي‌
ز لطف‌ لفظ‌ شكربار گفتة‌ سعدي
‌شدم‌ غلام‌ همه‌ شاعران‌ شيرازي‌
            و شايد حتي‌ آن‌ جا كه‌ شاعر در سخت‌ترين‌ شرايط‌ زندگي‌ رنج‌ مي‌برد و بانگ‌ و فرياد بر مي‌دارد كه‌ اي‌ مردم‌ بدانيد «من‌ در شهر بند شيراز با همة‌ مسئوليت‌ و تعهد و عشق‌ به‌ سرزمين‌ گرسنه‌ هستم‌»باز همين‌ ناله‌ و درد را به‌ استعاره‌اي‌ دلنشين‌ و حتي‌ طنزآميز و ساده‌ و روان‌ بازگو مي‌كند كه‌ بي‌گمان‌ چنين‌گفته‌اي‌ سهل‌ و ممتنع‌ است‌:
اين‌ همه‌ خار مي‌خورد سعدي‌ و بار مي‌برد                                                    جايي‌ دگر نمي‌رود هركه‌ گرفت‌ مونسي‌3
            در شعر سعدي‌ استعاره‌هاي‌ مربوط‌ به‌ عشق‌ و عقل‌ بيشترين‌ كاربرد را دارد و در اين‌ صحنه‌هاي‌ خيالي‌ و خوش‌ است‌ كه‌ مي‌بينيم‌ گاهي‌ عشقي‌ در جامة‌ مبارزي‌ شمشيرزن‌ و حتي‌ غارتگر به‌ ميدان‌مبارزه‌ گام‌ مي‌نهد:
كشتة‌ شمشير عشق‌ حال‌ نگويد كه‌ چون
‌تشنة‌ ديدار دوست‌ راه‌ نپرسد كه‌ چند
سعدي‌ اگر عاقلي‌ عشق‌ طريق‌ تو نيست
‌با كف‌ زور آزماي‌، پنجه‌ نبايد فكند
            و يا عشق‌ چون‌ پادشاهي‌ پيروز چنگ‌ به‌ كشور دل‌ مي‌تازد، اطراف‌ آن‌ را مي‌گيرد و به‌ درون‌ راه‌ مي‌يابد:
خود كرده‌ بود غارت‌، عشقش‌ حوالي‌ دل
‌بازَم‌ به‌ يك‌ شبيخون‌ بر مُلك‌ِ اندرون‌ زد
ديوانگان‌ خود را مي‌بست‌ در سلاسِل‌
هرجا كه‌ عاقلي‌ بود اين‌ جا دم‌ از جنون‌ زد
            سعدي‌ بر آن‌ باور است‌ كه‌ اگر كسي‌ به‌ شمشير عشق‌ كشته‌ شود، پادشاهي‌ ابد مي‌يابد و در واقع‌ با دادن‌ اين‌ خونبهاي‌ گرانقدر، او را جاودانة‌ تاريخ‌ مي‌داند:
هر آدمي‌ كه‌ كشتة‌ شمشير عشق‌ شد                                                       گو غم‌ مخور كه‌ مُلك‌ِ ابد خونبهاي‌ اوست‌
            گاهي‌ نيز همين‌ عشق‌ به‌ صورت‌ غارتگري‌ ديده‌ مي‌شود كه‌ بناي‌ عقل‌ را ويران‌ مي‌سازد:
عشقت‌ بناي‌ عقل‌ به‌ كلي‌ خراب‌ كرد                                                            جورَت‌ در اميد به‌ يك‌ بار برگرفت‌
            زماني‌ چون‌ آتش‌ جهاني‌ را مي‌سوزاند و حتي‌ از نالة‌ سوزناك‌ سعدي‌ دود از قلمش‌ برمي‌آيد:
هر دم‌ ز سوز عشقش‌ سعدي‌ چنان‌ بنالد                                                     كز شعر سوزناكش‌ دود از قلم‌ برآيد
            گاهي‌ نيز عشق‌ خيمه‌ و خرگاه‌ دارد و چون‌ سلطاني‌ در كشور دل‌ خيمه‌ مي‌زند:
يا رب‌ دلي‌ كه‌ در وي‌ پرواي‌ خود نگنجد                                                                      دست‌ محبت‌ آن‌ جا خرگاه‌ عشق‌ چون‌ زد!؟
            ساقي‌گري‌ نيز از عشق‌ برمي‌آيد و در كام‌ جان‌ سعدي‌ شراب‌ مي‌ريزد و او را تا قيامت‌ مست‌ و مخمور مي‌اندازد:
ز آن‌ مي‌ كه‌ ريخت‌ عشقت‌ در كام‌ جان‌ ساقي                                                           ‌تا بامداد محشر در سر خمار دارم‌
            و بي‌گمان‌ همين‌ عشق‌ خود يك‌ نوع‌ بيماري‌ است‌ كه‌ درد و داغ‌ دارد:
ز درد عشق‌ تو دوشم‌ اميد صبح‌ نبود                                                            اسير عشق‌ چه‌ تاب‌ِ شب‌ِ دراز آرد
***
گفتيم‌ عشق‌ را به‌ صبوري‌ دوا كنيم‌                                                              هر روز عشق‌ بيشتر و صبر كمتر است‌
            شب‌هاي‌ دراز شاعر با داغ‌ و درد اين‌ عشق‌ حكايت‌ها دارد و بي‌گفت‌ و گو به‌ سر نمي‌رود:
شبي‌ نرفت‌ كه‌ سعدي‌ به‌ داغ‌ عشق‌ نگفت                                                   ‌دگر شب‌ آمد و كي‌ بي‌تو روز خواهد بود
            و بوي‌ خوش‌ اين‌ گل‌ داغ‌ حتي‌ از خاك‌ سعدي‌ نيز به‌ مشام‌ مي‌رسد و از آن‌ است‌ كه‌ دردمندان‌ و نيازمندان‌ بر آستانش‌ سر مي‌نهند:
هركه‌ نشنيده‌ است‌ وقتي‌ بوي‌ عشق‌گو به‌ شيراز آي‌ و خاك‌ من‌ ببوي‌
            تنها كسي‌ كه‌ اغلب‌ روياروي‌ عشق‌ ظاهر مي‌شود، عقل‌ است‌ و او خود آموزگار اَدَبستان‌ سعدي‌ و پرورش‌آموز اوست‌، وليكن‌ هرگز از عهدة‌ عشق‌ بر نمي‌آيد:
نفس‌ را عقل‌ تربيت‌ مي‌كرد
كز طبيعت‌ عنان‌ بگرداني‌
عشق‌ داني‌ چه‌ گفت‌ تقوا را؟
پنجه‌ با ما مكن‌ كه‌ نتواني‌
            و همين‌ آموزگار پندآموز به‌ شاعر شيراز مي‌گويد، مرد عشق‌ از برابر تير بلا نمي‌گريزد مگر اين‌ كه‌ مرد نباشد و اين‌ دلسوزي‌ و سخن‌ گفتن‌ پير عقل‌ ديدن‌ و شنيدن‌ دارد:
خواستم‌ گفت‌: خاك‌ِ پاي‌ توام‌
عقلم‌ اندر زمان‌ نصحيت‌ كرد
گفت‌: در راه‌ دوست‌ خاك‌ مباش
‌نه‌ كه‌ بر دامنش‌ نشيند گرد
مرد عشق‌ ار ز پيش‌ تير بلا
روي‌ در هم‌ كشد، مخوانش‌ مَرد
            واقعيت‌ اين‌ است‌ كه‌ عقل‌ بسيار ترسو است‌ و حتي‌ از سخن‌ گفتن‌ در برابر فتنة‌ عشق‌ خودداري‌ مي‌كند:
عقل‌ را گفتم‌ از اين‌ پس‌ به‌ سلامت‌ بنشين‌                                                                           گفت‌: خاموش‌! كه‌ اين‌ فتنه‌ دگر پيدا شد
            حتي‌ معشوِ با سر انگشت‌ دست‌ حنا بستة‌ خود با اين‌ عقل‌ بازي‌ مي‌كند و او را به‌ بازي‌ مي‌گيرد تا بازوي‌ تقوا نتواند كاري‌ بكند.
دريغ‌ بازوي‌ تقوا كه‌ دست‌ رنگينت‌                                                                 به‌ عقل‌ من‌ به‌ سر انگشت‌ مي‌كند بازي‌
            در غزليات‌ سعدي‌ بيچارگي‌ و آوارگي‌ عقل‌ در برابر عشق‌ خود فصلي‌ دراز است‌ و عقل‌ سعدي‌ با ديدن‌ عشق‌ از خود بي‌خود مي‌شود و دل‌ از دست‌ مي‌دهد و دل‌ شاعر را بي‌سر و سامان‌ رها مي‌كند وتنها مي‌گذارد:
عقل‌ بي‌خويشتن‌ از عشق‌ تو ديدن‌ تا چند؟                                                   خويشتن‌ بي‌دل‌ و دل‌ بي‌سر و سامان‌ ديدن‌
            عقل‌ آن‌ چنان‌ ناتوان‌ است‌ كه‌ با اندك‌ عتابي‌ در ميدان‌ مبارزه‌ سپر از دستش‌ مي‌افتد و پنجة‌ نيروي‌ سعدي‌ از دست‌ غم‌ دوست‌ مي‌شكند و عشق‌ همة‌ هستي‌ صبوري‌ را به‌ تاراج‌ مي‌دهد:
شد سپر از دست‌ عقل‌ تا ز كمين‌ عتاب‌
تيغ‌ جفا بركشيد ترك‌ زره‌ موي‌ من‌
ساعد دل‌ چون‌ نداشت‌ قوت‌ بازوي‌ صبر
دست‌ غمش‌ درشكست‌ پنجة‌ نيروي‌ من‌
عشق‌ به‌ تاراج‌ داد رخت‌ صبوري‌ دل‌
مي‌ نَكُنَد بخت‌ِ شور خيمه‌ ز پهلوي‌ من‌
            سعدي‌ با خود مي‌انديشد كه‌ عقل‌ وي‌ در برابر عشق‌ تدبيري‌ بكند، چون‌ به‌ حقيقت‌ عجز عقل‌ پي‌ مي‌برد براي‌ هميشه‌ اين‌ پندار غلط‌ را ترك‌ مي‌گويد و به‌ بيچارگي‌ و درماندگي‌ عقل‌ در برابر عشق‌ پي‌مي‌برد.
عقل‌ را پنداشتم‌ در عشق‌ تدبيري‌ بوَد                                                                      من‌ نخواهم‌ كرد ديگر تكيه‌ بر پندار خويش‌
***
گفتم‌ مگر عقل‌ از همه‌ كاري‌ به‌ در آيد                                                                       بيچاره‌ فرو ماند چو عشقش‌ به‌ سر افتاد
            شاعر عقل‌ و عشق‌ را چون‌ دو مدعي‌ به‌ دادگاه‌ مي‌برد و آن‌ جا عقل‌ هزاران‌ دليل‌ و برهان‌ مي‌آورد، ليكن‌ عشق‌ بر همه‌ خط‌ بطلان‌ مي‌كشد و ادعا مي‌كند كه‌ هر آن‌ چه‌ عقل‌ مي‌گويد، همه‌ نادرست‌ است‌:
عقل‌ را گر هزار حجت‌ هست
‌عشق‌ دعوي‌ كند به‌ بطلانش‌
            و گاهي‌ نيز عقل‌ و عشق‌ در لباس‌ دو پادشاه‌ مخالف‌ هم‌ در صحنه‌ ظاهر مي‌شوند و هميشه‌ و در همه‌ حال‌ پيروزي‌ نهايي‌ با عشق‌ است‌:
چو شور عشق‌ درآمد، قرار عقل‌ نماند                                                          درون‌ مملكتي‌ چون‌ دو پادشاه‌ گنجد!
            و شاعر به‌ عقل‌ نهيب‌ مي‌زند كه‌ حدّ خود را بداند:
اي‌ عقل‌ نگفتم‌ كه‌ تو در عقل‌ نگنجي                                                            ‌در دولت‌ خاقان‌ نتوان‌ كرد خلافت‌
            و خود نيز در برابر مردافكني‌ چون‌ عشق‌ به‌ دنبال‌ سپري‌ بهتر و محكم‌تر از عقل‌ مي‌گردد:
شرط‌ است‌ سعديا كه‌ به‌ ميدان‌ عشق‌ دوست‌
خود را به‌ پيش‌ تير ملامت‌ سپر كني‌
وز عقل‌ بهترت‌ سپري‌ بايد اي‌ حكيم
‌تا از خدنگ‌ غمزة‌ خوبان‌ حذر كني‌
            اصولاً او بر آن‌ باور است‌ كه‌ عقل‌ نبايد در برابر عشق‌ خودنمايي‌ و با او پنجه‌ نرم‌ كند:
عقل‌ بايد كه‌ با صلابت‌ عشق
‌نكند پنجة‌ توانايي‌
            عقل‌ مي‌خواهد كمندي‌ بيندازد و عشق‌ را به‌ بند آورد، ليكن‌ بايد بداند كه‌ ناتواني‌ چون‌ او از عهدة‌ عشق‌ بر نمي‌آيد:
خرد با عشق‌ مي‌كوشد كه‌ وي‌ را در كمندآرد                                                              وليكن‌ بر نمي‌آيد ضعيفي‌ با توانايي‌
            سعدي‌ كه‌ خود مردي‌ مصلح‌ و ديندار است‌، عقل‌ را به‌ صورت‌ مردي‌ مسلمان‌ و غازي‌ مي‌بيند و عشق‌ را كافر و بي‌دين‌ مي‌پندارد:
جفاي‌ عشق‌ تو بر عقل‌ من‌ همان‌ مثل‌ است                                                             ‌كه‌ سر گزيت‌ به‌ كافِر همي‌ دهد غازي‌
            و سرانجام‌ اين‌ مسلمان‌ در بند و زندان‌ آن‌ كافر گرفتار مي‌آيد:
عقل‌ بيچاره‌ است‌ در زندان‌ عشق                                                    ‌چون‌ مسلماني‌ به‌ دست‌ كافري‌
            و اگرچه‌ عقل‌ هرگز چشم‌ ديدن‌ِ عشق‌ را ندارد، وليكن‌ آن‌ عيّار به‌ هر ترتيبي‌ هست‌ به‌ زندان‌ عقل‌ سر مي‌كشد و او را در كاسة‌ سر ملاقات‌ مي‌كند:
عشق‌ را عقل‌ نمي‌خواست‌ كه‌ بيند ليكن‌                                                                  هيچ‌ عيّار نباشد كه‌ به‌ زندان‌ نرود
            اين‌ قضيه‌ شنيدني‌ است‌ كه‌ عقل‌ با ديدن‌ عشق‌ چون‌ باد مي‌گريزد و فرسنگ‌ها از سعدي‌ فاصله‌ مي‌گيرد تا به‌ چنگ‌ عشق‌ اسير نشود:
عشق‌ آمد و عقل‌ همچو بادي                                                                                 ‌رفت‌ از بر من‌ هزار فرسنگ‌
            اين‌ آخرين‌ حكم‌ و فرمان‌ سعدي‌ دربارة‌ عقل‌ است‌ كه‌ زبان‌ عشق‌ بيان‌ مي‌كند:
ماجراي‌ عقل‌ پرسيدم‌ ز عشق                                                                    ‌گفت‌: معزول‌ است‌ و فرمانيش‌ نيست‌
نمونه‌هايي‌ از استعاره‌هاي‌ خيالي‌ و حقيقي‌ در شعر سعدي‌
. خيالي‌ مرگ‌ :
تا به‌ گريبان‌ نرسد دست‌ مرگ                                                                     ‌دست‌ ز دامن‌ نكنيمت‌ رها
. حقيقي‌صبا، حقيقي‌عروسان‌ چمن‌، خيالي‌عقل‌ :
از سر زلف‌ عروسان‌ چمن‌ دست‌ بدار
ده‌ سر زلف‌ تو گر دست‌ رسد باد صبا را
سر انگشت‌ تحيّر بگزد عقل‌ به‌ دندان‌
چون‌ تأمل‌ كند اين‌ صورت‌ِ انگشت‌ نما را
. خيالي‌دولت‌ :
دامن‌ دولت‌ چو به‌ دست‌ اوفتاد                                                                     گر بِهِلي‌ باز نيايد به‌ دست‌
. خيالي‌صبر ، خيالي‌ عقل‌ :
صبر قفا خورد و به‌ راهي‌ گريخت                                                                  ‌عقل‌ بلا ديد و به‌ گنجي‌ نشست‌
. خيالي‌ خيال‌ :
مجال‌ خواب‌ نمي‌باشدم‌ ز دست‌ خيال‌
در سراي‌ نشايد به‌ آشنايان‌ بست‌
خيالش‌ در نظر چون‌ آيدم‌ خواب‌!
نشايد در به‌ روي‌ دوستان‌ بست‌
. خيالي‌ جان‌ :
جان‌ در قدم‌ تو ريخت‌ سعدي‌                                                                       و اين‌ منزلت‌ از خداي‌ مي‌خواست‌
. خيالي‌ عقل‌ :
عشق‌ ورزيدم‌ و عقلم‌ به‌ ملامت‌ برخاست‌                                                                 كان‌ كه‌ عاشق‌ شد از او حكم‌ سلامت‌برخاست‌
. خيالي‌صبر و اميد و خيال‌ و بلا :
خيال‌ روي‌ تو بيخ‌ اميد بركنده‌ است                                                               ‌بلاي‌ عشق‌ تو بنياد صبر بركنده‌ است‌
. خيالي‌ شوِ و صبر و عقل‌ و عشق‌ :
شوِ را بر صبر قوت‌ غالب‌ است‌                                                                     عقل‌ را با عشق‌ دعوي‌ باطل‌ است‌
استعاره‌هاي‌ حقيقي‌ و خيالي‌
. خيالي‌غم‌ :
غم‌ شربتي‌ ز خون‌ دلم‌ نوش‌ كرد و گفت‌:                                                                  اين‌ شادي‌ كسي‌ كه‌ در اين‌ دور خرّم‌ است‌
. خيالي‌عشق‌، صبر :
با قوت‌ بازوان‌ِ عشقت‌                                                                   سر پنجة‌ صبر ناتوان‌ است‌
. خيالي‌حسن‌، عشق‌، دل‌ و دين‌ :
حسن‌ تو هرجا كه‌ طبل‌ عشق‌ فرو كوفت‌                                                                   بانگ‌ برآمد كه‌ غارت‌ دل‌ و دين‌ است‌
. خيالي‌سيل‌ فنا، غم‌، بقا :
سعديا گر بِكَنَد سيل‌ فنا خانة‌ غم‌                                                                             دل‌ قوي‌ دار كه‌ بنياد بقا محكم‌ از اوست‌
. خيالي‌غم‌ عشق‌ ، حقيقي‌ني‌ :
راز غم‌ عشقي‌ چنين‌ حيف‌ است‌ پنهان‌داشتن                                                           ‌در گوش‌ ني‌ رمزي‌ بگو تا بركشد آوازها
. حقيقي‌بلبل‌، گل‌ :
گه‌ نعره‌ زدي‌ بلبل‌، گه‌ جامه‌ دريدي‌ گل‌                                                                      با ياد تو افتادم‌، از ياد برفت‌ آنها
. حقيقي‌باد صبا :
آخر اي‌ باد صبا بويي‌ اگر مي‌آري‌                                                      سوي‌ شيراز گذر كن‌ كه‌ مرا يار آن‌جاست‌
. حقيقي‌سرو بوستاني‌، خيالي‌معني‌ :
پاي‌ سرو بوستاني‌ در گِل‌ است‌                                                       سرو ما را پاي‌ معني‌ در دل‌ است‌
. حقيقي‌نوك‌ مژگان‌، خيالي‌ دل‌ :
نوك‌ مژگانم‌ به‌ سرخي‌ بر بياض‌ روي‌ زرد                                                        قصة‌ دل‌ مي‌نويسد، حاجت‌ گفتار نيست‌
. حقيقي‌اللهاكبر شيراز، حقيقي‌پير ولي‌، خيالي‌كعبه‌ :
خوشا سپيده‌ دمي‌ باشد آن‌ كه‌ بينم‌ باز
رسيده‌ بر سر اللهاكبر شيراز
هزار پير ولي‌ بيش‌ باشد اندر وي‌
كه‌ كعبه‌ بر سر ايشان‌ همي‌ كند پرواز
. خيالي‌نظر، دل‌، شوِ :
نظر برفت‌ و دل‌ اندر كمند شوِ بماند                                                                                       خطا كنند سفيهان‌ و عهده‌ بر عاقل‌
. خيالي‌گردون‌ :
گردون‌ سنان‌ قهر به‌ باطل‌ نمي‌زند                                                                            الّا كسي‌ كه‌ خود بزند سينه‌ بر سنان‌
. حقيقي‌ملوك‌، خيالي‌دولت‌، خيالي‌بخت‌ :
دست‌ ملوك‌ لازم‌ فتراك‌ دولتت                                                                                  ‌چون‌ پاي‌ در ركاب‌ كني‌ بخت‌ هم‌ عنان‌
. خيالي‌منت‌ حق‌ :
كمر به‌ طاعت‌ و انصاف‌ و عدل‌ و عفو ببند                                                                               چو دست‌ منت‌ حق‌ بر سرت‌ نهاد كلاه‌
. خيالي‌غم‌، عمر :
سعدي‌ از دست‌ غمت‌ چاك‌ زده‌ دامن‌ عمر                                                                                                      بيشتر زاين‌ نكند صابري‌ و مشتاقي‌
. خيالي‌عشق‌، عقل‌، شوِ، صبر :
عشق‌ آمد و رسم‌ عقل‌ برداشت‌                                                                              شوِ آمد و بيخ‌ صبر بركند
. خيالي‌خاطر، عشق‌ :
خاطر پي‌ زهد و توبه‌ مي‌رفت                                                                      ‌عشق‌ آمد و گفت‌: زرِ مفروش‌
. حقيقي‌نيشكر :
نيشكر با همه‌ شيريني‌ اگر لب‌ بگشايي                                                                   ‌پيش‌ لطف‌ شكرينت‌ چو ني‌ انگشت‌ بخايد
. خيالي‌مهابت‌ :
جايي‌ كه‌ تيغ‌ قهر برآرد مهابتت                                                                    ‌ويران‌ كند به‌ سيل‌ عزم‌ جنت‌ سبا
. خيالي‌بلاغت‌ :
خود دست‌ و پاي‌ بلاغت‌ كجا رسد                                                                تا در بحار وصف‌ جلالت‌ كند شنا
. خيالي‌توقع‌ :
هميشه‌ دست‌ توقع‌ گرفته‌ دامن‌ فضلش                                                                                            ‌چو وامدار كه‌ دريابد آستين‌ ضمين‌ را
. خيالي‌رياضت‌ :
پنجة‌ ديو به‌ بازوي‌ رياضت‌ شكن‌                                                                               كاين‌ به‌ سرپنجگي‌ ظاهر جسماني‌ نيست‌
. خيالي‌فتنه‌ ـ اقبال‌ :
به‌ روزگار تو، ايام‌ دست‌ فتنه‌ ببست                                                                                     ‌به‌ يُمن‌ تو درِ اقبال‌ بر جهان‌ بگشاد
. خيالي‌بلاغت‌، وصف‌ :
لال‌ است‌ در دهان‌ بلاغت‌ زبان‌ وصف                                                                                     ‌از غايت‌ كرم‌ كه‌ نهان‌ و آشكار كرد
. خيالي‌دوران‌ روزگار :
چند استخوان‌ كه‌ هاون‌ دوران‌ روزگار                                                                                                 خُردش‌ چنان‌ بكوفت‌ كه‌ خاكش‌ غبار كرد
. خيالي‌فتنه‌ :
و گرنه‌ فتنه‌ چنان‌ كرده‌ بودند دندان‌ تيز                                                                                               كز اين‌ ديار نه‌ فَرخ‌ و نه‌ آشيان‌ ماند
. خيالي‌عقل‌، فهم‌ :
عقل‌ حيران‌ شود از خوشة‌ زرّين‌ عنب‌                                                                                               فهم‌ عاجز شود از حُقّة‌ ياقوت‌ انار
. خيالي‌وفاي‌ عهد، حقيقي‌سعدي‌ ، خيالي‌حق‌ صحبت‌ :
بسي‌ نماند كه‌ روي‌ از حبيب‌ برپيچم
‌وفاي‌ عهد عنانم‌ گرفت‌ ديگر بار
حقوِ صحبتم‌ آويخت‌ دست‌ در دامن
‌كه‌ حسن‌ عهد فراموش‌ كردي‌ اي‌ غدّار
 
. حقيقي‌ماه‌، خيالي‌رمضان‌ :
ماه‌ فرخنده‌ روي‌ برپيچيد                                                     وعليك‌ السلام‌ يا رمضان‌
. حقيقي‌خاك‌ :
خاك‌ چندان‌ از آدمي‌ بخورد                                                              كه‌ شود خاك‌ و آدمي‌ يكسان‌
. حقيقي‌ درخت‌، خيالي‌قضا :
ز كارگاه‌ قضا بر درخت‌ پوشانند                                                                    قباي‌ سبز كه‌ تاراج‌ كرده‌ بود خزان‌
. حقيقي‌بلبل‌، شكوفه‌، سرو :
ز بانگ‌ مشغلة‌ بلبلان‌ عاشق‌ مست                                                                                    ‌شكوفه‌ جامه‌ دريده‌ است‌ و سرو سرگردان‌
. حقيقي‌آسمان‌، آفتاب‌ :
گر آسمان‌ بداند قدر تو بر زمين                                                                                ‌در چشم‌ آفتاب‌ كشد خاك‌ پاي‌ تو
. خيالي‌ايام‌ :
چو دوستي‌ كند ايام‌، اندك‌ اندك‌ بخش                                                                      كه‌ بارِ بازپسين‌ دشمني‌ است‌ جمله‌ رباي‌
. حقيقي‌چشم‌ :
هميشه‌ باز نباشد درِ دو لختي‌ چشم                                                                                                           ‌ضرورت‌ است‌ كه‌ روزي‌ به‌ گِل‌ براندايي‌
. خيالي‌گردون‌ :
ندوخت‌ جامة‌ كامي‌ به‌ قدّ كس‌ گردون‌                                                                                                           كه‌ عاقبت‌ به‌ مصيبت‌ نكرد يك‌ تايي‌
. خيالي‌زمانه‌ :
چو خوان‌ يغما بر هم‌ زند همي‌ ناگاه                                                                         ‌زمانه‌ مجلس‌ عيش‌ بتان‌ يغمايي‌
. خيالي‌عدل‌ :
به‌ زير ساية‌ عدل‌ تو آسمان‌ را نيست                                                                                    ‌مجال‌ آن‌ كه‌ كند بر كسي‌ ستمكاري‌
. حقيقي‌سعدي‌ :
گه‌ گه‌ خيال‌ در سرم‌ آيد كه‌ اين‌ منم                                                                          ‌ملك‌ عجم‌ گرفته‌ به‌ تيغ‌ سخنوري‌
. حقيقي‌چشم‌، فتنه‌ :
چشمش‌ به‌ تيغ‌ غمزة‌ خونخوار خيره‌كش                                                                   ‌شهري‌ گرفت‌، قوت‌ بيمار بنگريد
***
برخيز كه‌ چشم‌هاي‌ مستت‌                                                                       خفته‌ است‌ و هزار فتنه‌ بيدار
. حقيقي‌سعدي‌ :
اگر زخم‌ خوري‌ غم‌ مخور                                                                فخر بود داغ‌ خداوندگار
. حقيقي‌روز :
گاهي‌ به‌ صنع‌ ماشطه‌ بر روي‌ خوب‌ِ روز                                                                     گلگونه‌ شفق‌ كند و سرمة‌ دُجي‌'
. حقيقي‌ابرو :
كمان‌ ابروي‌ تركان‌ به‌ تير غمزة‌ جادو                                                  گشاده‌ بر دل‌ِ عشاِ مستمند كمين‌ را
. حقيقي‌شكوفه‌ :
مگر شكوفه‌ بخنديد و بوي‌ عطر برآمد                                                                                    كه‌ ناله‌ در چمن‌ افتاد بلبلان‌ حزين‌ را
. حقيقي‌سخن‌ :
درِ سخن‌ به‌ دو مصرع‌ چنان‌ لطيف‌ ببندم‌
كه‌ شايد اهل‌ معاني‌ كه‌ وِردِ خود كند اين‌ را
بخور، ببخش‌ كه‌ دنيا به‌ هيچ‌ كار نيايد
جز آن‌ كه‌ پيش‌ فرستند روز بازپسين‌ را
. حقيقي‌نوروز :
علم‌ دولت‌ نوروز به‌ صحرا برخاست                                                               ‌زحمت‌ لشكر سرما ز سرِ ما برخاست‌
. حقيقي‌صبا :
بر عروسان‌ چمن‌ بست‌ صبا هر گهري‌                                                                                   كه‌ به‌ غواصي‌ ابر از دل‌ دريا برخاست‌
. حقيقي‌نرگس‌ مست‌ :
سر به‌ بالين‌ عدم‌ باز نِه‌ْ اي‌ نرگس‌ مست                                                                               ‌كه‌ ز خواب‌ سحر آن‌ نرگس‌ شهلا برخاست‌
. حقيقي‌ابر، درخت‌، شاخ‌ :
ابر آب‌ داد بيخ‌ درختان‌ تشنه‌ را                                                                                شاخ‌ برهنه‌ پيرهن‌ از نوبهار كرد
. حقيقي‌گل‌ دوروي‌ :
گل‌ دوروي‌ به‌ يك‌ روي‌ با تو دعوي‌ كرد                                                                                    دگر رُخش‌ ز خجالت‌ به‌ زعفران‌ مانَد
. حقيقي‌مرغان‌ سحر :
خبرت‌ هست‌ كه‌ مرغان‌ سحر مي‌گويند                                                                                 آخر اي‌ خفته‌، سر از خواب‌ِ جهالت‌ بردار
. حقيقي‌سرو و بيد و چنار :
آدمي‌زاده‌ اگر در طرب‌ آيد چه‌ عجب                                                               ‌سرو در باغ‌ به‌ رقص‌ آمده‌ و بيد و چنار
. حقيقي‌گل‌، درختان‌ :
مژدگاني‌ كه‌ گل‌ از غنچه‌ برون‌ مي‌آيد                                                                                                صد هزار آقچه‌ ريزند درختان‌ بهار
. حقيقي‌باد، درختان‌ :
باد گيسوي‌ درختان‌ چمن‌ شانه‌ كند                                                             بوي‌ نسرين‌ و قرنفل‌ بدمد در اقطار
. حقيقي‌چشم‌، ابرو :
چندان‌ كه‌ مي‌بينم‌ جفا اميد مي‌دارم‌ وفا                                                                   چشمانت‌ مي‌گويند: لا، ابروت‌ مي‌گويد: نعم‌
. حقيقي‌خورشيد، ظلام‌ :
نگاه‌ مي‌كنم‌ از پيش‌ رايت‌ِ خورشيد                                                              كه‌ مي‌برد به‌ افق‌ پرچم‌ سپاه‌ِ ظلام‌
. حقيقي‌سعدي‌ :
من‌ آن‌ ني‌ام‌ كه‌ حلال‌ از حرام‌ نشناسم‌                                                                                             شراب‌ با تو حلال‌ است‌ و آب‌ بي‌تو حرام‌
. حقيقي‌سعدي‌ :
خواهي‌ام‌ آزاد كن‌ خواه‌ قوي‌تر ببند                                                               مثل‌ تو صياد را كس‌ نگريزد ز دام‌
. خيالي‌عقل‌، عشق‌ :
ملامتم‌ نكند هركه‌ معرفت‌ دارد                                                         كه‌ عشق‌ مي‌بستاند ز دست‌ عقل‌ زمام‌
. حقيقي‌ديدگان‌ :
به‌ اميد آن‌ كه‌ جايي‌ قدمي‌ نهاده‌ باشي‌                                                                                همه‌ خاك‌هاي‌ شيراز به‌ ديدگان‌ بِرُفتم‌
. حقيقي‌رنگ‌ روي‌ :
رنگ‌ رويم‌ غم‌ دل‌ پيش‌ كسان‌ مي‌گويد                                                          فاش‌ كرد آن‌ كه‌ ز بيگانه‌ همي‌ بنهفتم‌
. خيالي‌معرفت‌ :
پيش‌ از آنم‌ كه‌ به‌ ديوانگي‌ انجامد كار                                                                        معرفت‌ پند همي‌ داد و نمي‌ پذرفتم‌
. خيالي‌عهد، ارادت‌ :
حريف‌ عهد مودت‌ شكست‌ و من‌ نشكستم                                                               ‌خليل‌ بيخ‌ ارادت‌ بريد و من‌ نبريدم‌
. خيالي‌محبت‌ :
عجب‌ كه‌ بيخ‌ محبت‌ نمي‌دهد بارم                                                                           ‌كه‌ بر وي‌ اين‌ همه‌ باران‌ شوِ مي‌بارم‌
. حقيقي‌سعدي‌ ، خيالي‌عشق‌ :
هزار جهد بكردم‌ كه‌ سرّ عشق‌ بپوشم                                                                      ‌نبود بر سر آتش‌ ميسّرم‌ كه‌ نجوشم‌
. خيالي‌مهر :
نه‌ بوي‌ مهر مي‌شنوم‌ از تو اي‌ عجب                                                            ‌نه‌ روي‌ آن‌ كه‌ مهر دگر كس‌ بپروريم‌
. حقيقي‌ما :
ما خود نمي‌رويم‌ دوان‌ از قفاي‌ كس                                                  ‌آن‌ مي‌بَرَد كه‌ ما به‌ كمند وي‌ اندريم‌
. حقيقي‌چرخ‌ :
چرخ‌ با صد چشم‌ چون‌ روي‌ تو ديد                                                   صد زبان‌ مي‌خواست‌ تا گويد: حَسَن‌
. حقيقي‌نوبهار، بيدمشك‌ :
نوبهار از غنچه‌ بيرون‌ شد به‌ يك‌ تو پيرهن                                                                  ‌بيدمشك‌ انداخت‌ تا ديگر زمستان‌ پوستين‌
. خيالي‌صبر :
عمرها در زير دامن‌ بُرد سعدي‌ پاي‌ صبر                                                                     سر نديدم‌ كز گريبان‌ وفا برداشتي‌
. خيالي‌عشق‌، عقل‌ :
زان‌ گه‌ كه‌ عشق‌ دست‌ تطاول‌ دراز كرد                                                                      معلوم‌ شد كه‌ عقل‌ ندارد كفايتي‌
. خيالي‌لطف‌ تو :
من‌ در پناه‌ِ لطف‌ِ تو خواهم‌ گريختن                                                               ‌فردا كه‌ هركسي‌ رود اندر حمايتي‌
. حقيقي‌سعدي‌ :
حلقه‌اي‌ گردِ خويشتن‌ بكشم‌                                                                      تا نيايد درون‌ حلقه‌ پري‌
. خيالي‌عشق‌، عقل‌ ، حقيقي‌گريه‌ :
پرده‌داري‌ بر آستانة‌ عشق‌                                                              مي‌كند عقل‌ و گريه‌ پرده‌دري‌
. خيالي‌دولت‌، اميد :
دامن‌ دولت‌ جاويد گريبان‌ِ اميد                                                                      حيف‌ باشد كه‌ بگيرند و اگر بگذارند
. حقيقي‌چشم‌ :
دوستي‌ با تو حرام‌ است‌ كه‌ چشمان‌ خوشت‌                                                             خون‌ عشاِ بريزند و حلالش‌ دارند
. حقيقي‌روي‌ چشم‌ :
روي‌ و چشمي‌ دارم‌ اندر مهر او                                                                    كاين‌ گهر مي‌ريزد، آن‌ زر مي‌زند
. خيالي‌عشق‌ :
خانة‌ عشق‌ در خرابات‌ است                                                                       ‌نيك‌ نامي‌ از او چه‌ كار كند
. حقيقي‌سعدي‌ :
نصحيت‌ داروي‌ تلخ‌ است‌ و بايد
كه‌ با جُلّاب‌ْ در حلقت‌ چكانند
چنان‌ سقمونياي‌ شكّرآلود
ز داروخانة‌ سعدي‌ ستانند
. حقيقي‌نيشكر :
نيشكر با همه‌ شيريني‌ اگر لب‌ بگشايي‌                                                                   پيش‌ نطق‌ شكرينت‌ چو ني‌ انگشت‌ بخايد
. حقيقي‌سرو :
سرو از آن‌ پاي‌ گرفته‌ است‌ به‌ يك‌ جاي‌ مقيم‌                                                              كه‌ اگر با تو رود شرمش‌ از آن‌ ساِ برآيد
. حقيقي‌بوستان‌، ابر :
شك‌ نيست‌ كه‌ بوستان‌ بخندد                                                                    هرگه‌ كه‌ بگريد ابر آذار
. حقيقي‌آفتاب‌، ماه‌ :
اگر آفتاب‌ با او زند از گزاف‌ لافي                                                                    ‌مَه‌ِ نَو چه‌ زهره‌ دارد كه‌ بُوَد سُم‌ِ سمندش‌
. حقيقي‌شيراز و ابر و شكوفه‌ :
خوشا تفرج‌ نوروز خاصه‌ در شيراز
كه‌ بركند دل‌ِ مرد مسافر از وطنش‌
شگفت‌ نيست‌ گر از غيرت‌ِ تو بر گلزار
بگريد ابر و بخندد شكوفه‌ بر چمنش‌
. حقيقي‌باد صبا :
غلام‌ِ باد صبايم‌ غلام‌ِ باد صبا
كه‌ با كُلالة‌ جَعدت‌ همي‌ كند بازي‌
ز لطف‌ لفظ‌ شكربارِ گفتة‌ سعدي
‌شدم‌ غلام‌ همه‌ شاعران‌ِ شيرازي‌
. حقيقي‌سعدي‌ :
اين‌ همه‌ خار مي‌خورد سعدي‌ و بار مي‌بَرَد                                                                جاي‌ دگر نمي‌رود هركه‌ گرفت‌ مونسي‌
. خيالي‌خيال‌ :
بوالعجبي‌هاي‌ خيالت‌ ببست                                                                      ‌چشم‌ خردمندي‌ و فرزانگي‌
. حقيقي‌سعدي‌ :
بَسَم‌ از هوا گرفتن‌ كه‌ پري‌ نماند و بالي‌                                                                     به‌ كجا روم‌ ز دستت‌ كه‌ نمي‌دهد مجالي‌
. حقيقي‌دف‌ و بربط‌ :
كه‌ نه‌ امشب‌ آن‌ سماع‌ است‌ كه‌ دف‌ خلاص‌يابد                                                                      به‌ تپانچه‌اي‌ و بربط‌ برهد به‌ گوشمالي‌
. حقيقي‌صبا :
من‌ اي‌ صبا ره‌ِ رفتن‌ به‌ كوي‌ دوست‌ ندانم                                                                  ‌تو مي‌روي‌ به‌ سلامت‌، سلام‌ من‌ برساني‌
. حقيقي‌زنبور :
اين‌ حلاوت‌ كه‌ تو داري‌ نه‌ عجب‌ كز دستت                                                                  ‌عسلي‌ دوزد و زُنّار ببندد زنبور
. حقيقي‌ابر، چمن‌ :
طفل‌ گيا شير خورد، شاخ‌ جوان‌ گو ببال                                                                    ‌ابر بهاري‌ گريست‌، طرف‌ چمن‌ گو بخند4
پي‌نوشت‌:
1. در كتاب‌هاي‌ درسي‌ و آثار مربوط‌ به‌ علوم‌ بلاغي‌ از عربي‌ و فارسي‌، استعاره‌ و استعاره‌هاي‌ مصرحه‌ را«مجاز به‌ همانندي‌» مي‌گويند و بالاتفاِ سكاكي‌ و تفتازاني‌ و ديگران‌ مي‌نويسند: «مجاز عبارت‌ است‌ از استعمال‌ لفظ‌در غير ماوَضِع‌َ له‌ با قرينه‌ و به‌ علاقة‌ ميان‌ مستعار له‌ و مستعار به‌» و آن‌ را از نظر علاقه‌ دو نوع‌ مي‌دانند:
الف‌. مجاز به‌ علاقه‌ همانندي‌ (المجاز باالمشابهه‌) و اين‌ گونه‌ از مجاز را «استعاره‌ مصرحه‌» مي‌نامند.
ب‌. مجاز به‌ علاقه‌ ناهمانندي‌ و آن‌ را مجاز مرسل‌ مي‌گويند.
كاربُرد اصطلاح‌ «استعاره‌» براي‌ مجاز، خطا و سهو است‌ و درست‌ همان‌ است‌ كه‌ «مجاز به‌ همانندي‌» گفته‌شده‌ و آن‌ گاه‌ كاربرد «استعاره‌» دربارة‌ استعاره‌هاي‌ مكنيه‌ (تخيليه‌ و تحقيقيه‌) منطقي‌ مي‌نمايد كه‌ آن‌ عبارت‌است‌ از تجسم‌ و پيش‌ چشم‌ آوردن‌ چيزي‌ يا كسي‌ به‌ صورت‌ چيزي‌ يا كسي‌ ديگر با اسناد لازم‌ اين‌ يكي‌ به‌ آن‌ديگري‌.
براي‌ تشخيص‌ و شرح‌ اين‌ مطلب‌ رجوع‌ كنيد: بيان‌ در شعر فارسي‌، تأليف‌ دكتر بهروز ثروتيان‌، انتشارات‌ برگ‌(حوزة‌ هنري‌ تبليغات‌ اسلامي‌، چاپ‌ اول‌ 1369 ش‌ تهران‌، چاپ‌ دوم‌ 1372 ش‌).
2. قدما گفته‌اند: بگويد و بخندد «استعارة‌ تبعيه‌» هستند و در تعريف‌ استعاره‌ مكنيه‌ راه‌ خطا رفته‌ و گفته‌اند:عبارت‌ است‌ از ذكر مشبه‌ بالازاي‌ از مشبه‌ به‌.
در حالي‌ كه‌ هرگز ابر يا شكوفه‌ به‌ انسان‌ همانند نيست‌ و غرض‌ هم‌ تشبيه‌ نيست‌ بلكه‌ تجسم‌ است‌ و ابر و ياشكوفه‌ هيچ‌گونه‌ همانندي‌ با شكل‌ و هيأت‌ انسان‌ ندارند بلكه‌ گريستن‌ و خنديدن‌ به‌ ترتيب‌ همانند با باريدن‌ وخنديدن‌ است‌ و اين‌ گونه‌ از استعارة‌ مكنيه‌ (تسجم‌ و تشخيص‌) كه‌ مستعار له‌ همانند و نظيره‌اي‌ براي‌ مستعارمنه‌ دارد، استعارة‌ حقيقي‌ مي‌ناميم‌ كه‌ قدما استعارة‌ مكنيه‌ و تحقيقيه‌ ناميده‌اند.
3. براي‌ روشن‌ شدن‌ موضوع‌، يك‌ صد و يك‌ مثال‌ از استعارات‌ سعدي‌ در ذيل‌ اين‌ مقال‌ ذكر شده‌ است‌ و نشان‌مي‌دهد كه‌ استعارات‌ عشق‌ و عقل‌ از نظر شمار از اعتبار ويژه‌اي‌ برخوردار است‌.
4. براي‌ روشن‌ شدن‌ مطلب‌ و گزارش‌ مفصل‌ آن‌ رجوع‌ كنيد به‌: بيان‌ در شعر فارسي‌، تأليف‌ دكتر بهروزثروتيان‌، انتشارات‌ برگ‌ (حوزة‌ هنري‌ تبليغات‌ اسلامي‌ تهران‌)، چاپ‌ اول‌ 1369 و چاپ‌ دوم‌ 1372 شمسي‌.




© کپی رایت توسط دانشنامه فارس کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
برداشت مقالات فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است.

نوشته شده در تاریخ: 1389/1/21 (7952 مشاهده)

[ بازگشت ]

وب سایت دانشنامه فارس
راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد.
طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری