ديباچه كوروش كمالي‌سروستاني
|
هر متاعي ز معدني خيزد
|
شكّر از مصر و سعدي از شيراز
|
شعر و نثر فارسي كه در خراسان بزرگ زاده شده بود و در دو پوية عارفانه و عاشقانه و در دو شكل‌ساده و مصنوع رشد يافته بود، در شهر شيراز و در آثار سعدي و حافظ به كمال رسيد و اين دو بر پايه‌آثار بزرگان ادب فارسي در برون از شيراز و نيز با اتكّا به پيشينه ادب فارسي در شهر شيراز بنيان «مكتب‌ادبي شيراز» را پي ريختند، به گونه‌اي كه با ظهور سعدي در قرن هفتم مي‌توان با كمي تسامح تاريخ‌ادبيات ايران را به دوران پيش و پس از سعدي تقسيم كرد؛ چرا كه نثر معيار زبان فارسي و غزل عاشقانه‌با او به اوج رسيد و يك قرن بعد خواجه حافظ شيرازي، شيرازة مكتب ادبي شيراز را توانمندتر كرد.
بي‌دليل نيست كه زبان و شعر و نثر سعدي تا امروز زبان معيار و سنجش ادب فارسي است. به همان‌ميزان كه سعدي و حافظ در ساختن مكتب ادبي شيراز وامدار شاعران و نويسندگان پيشين خود بودند،ادب فارسي پس از آنان و تا امروز وامدار و تحت تأثير آثار اين دو شاعر بزرگ زبان فارسي است.
مكتب ادبيي را كه سعدي بنيان گذارده بود، در بخش غزل‌هاي عارفانه و برخي از غزل‌هاي عاشقانه‌حافظ به اوج مي‌رسد و «مكتب ادبي شيراز»1 شيرازه مي‌گيرد. زبان شاعران برجسته خراسان بزرگ باهمة فاخري به دلايل مختلفي نتوانست به «زبان معيار» تبديل شود، اما زبان سعدي كه ريشه در گنجينة‌واژگان پيشين دارد، با نوآوري‌هاي زبان‌شناسانة سعدي و درك مسايل مورد علاقه مردم و نزديكي به‌احساس و زندگي آنان به يك زبان فراگير تبديل مي‌شود و گلستان به يك كتاب عمومي.
از زماني كه «آندره دوريه» در سال 1634 ميلادي كتاب گلستان را به زبان فرانسوي منتشر مي‌كرد و تاامروز كه در پايان قرن بيستم گلستان به عنوان يكي از صد كتاب منتخب و برگزيدة جهان توسط‌انديشمندان غربي انتخاب مي‌شود، سعدي و آثار جاودان او جايگاه ويژه‌اي در ذهن و زبان ايرانيان وجهانيان داشته است.
اما پرسش و دغدغه‌اي كه امروز جامعه فرهنگي ايران با آن روبه‌رو است؛ چرايي عدم اقبال عمومي به‌آثار سعدي است. در زماني نه چندان دور آثار سعدي در مدارس جديد و قديم نه تنها به عنوان يك متن ادبي‌بلكه به عنوان متني سرشار از حكمت و انديشه تدريس مي‌شد و ايرانيان با آثار او انس و الفتي ديرينه‌داشتند، اما امروز، در ميان دانش‌آموزان و دانشجويان كه بخش عمدة جامعه ما را تشكيل مي‌دهند، سعدي وآثار او كمتر شناخته شده است.
از سوي ديگر نيز كارنامه سعدي پژوهشي سال به سال كم رنگ‌تر و بي‌محتوي‌تر مي‌شود. تكرارمكررات، چاپ‌هاي جديد و بي‌تغيير كليات، عدم نوآوري در پژوهش‌هاي سعدي شناسانه و عدم حضورسعدي شناسان برجسته در فرهنگ امروز ايران ـ كه به سختي مي‌توان حتي پنج نفر را به عنوان‌سعدي‌شناس در خيل استادان و اديبان ايران امروز يافت ـ كاستي ديگري در عرصه سعدي‌شناسي است.
به راستي چرا امروز سعدي اين گونه مهجور است؟ مسئله سعدي چيست؟ پژوهشگران بايد به كدام‌پرسش پاسخ نيافته در مورد شيخ و آثارش پاسخ گويند؟ نقش دانشكده‌هاي ادبيات و زبان فارسي در اين‌عرصه چيست؟ فرهنگستان زبان و ادب فارسي در اين ميدان چه نقشي دارد؟ وزارتخانه‌هاي آموزش وپرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامي، آموزش، تحقيقات و فن‌آوري، امور خارجه، شوراي گسترش زبان‌فارسي، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، صدا و سيما چه مسئوليت و برنامه‌اي دارند؟ و آيا اصولاًدغدغه‌اي در اين زمينه دارند؟ پژوهشگران و سعدي‌شناسان و شاعران و نويسندگان و منتقدان چه‌مي‌كنند و چه بايد بكنند؟
حقيقت آن است كه در جامعه‌اي كه بزرگان و مفاخر آن مهجور شوند، بر صدر ننشينند و قدر نبينند،بنيان‌هاي فرهنگي و ادبي آن در دوران رايانه و اينترنت و ماهواره روز به روز سست‌تر خواهد شد و ديري‌نخواهد گذشت كه روخواني آثار كلاسيك ادب فارسي نيز رؤيايي دست نيافتني مي‌شود. بر همة ماست كه‌پيش از ريزش، بنيان‌ها را مستحكم سازيم. بكوشيم كه امروز هم دير است.
پي‌نوشت:
1. بررسي ويژگي‌ها و چگونگي شكل‌گيري و رشد مكتب ادبي شيراز در اين مقال نمي‌گنجد و اميد است كه با انتشار كتاب «مكتب ادبي شيراز» جايگاه سعدي شيرازي بيش از پيش در اين زمينه روشن شود.
© کپی رایت توسط دانشنامه فارس کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
برداشت مقالات فقط با اجازه کتبی و ذکر منبع امکان پذیر است. نوشته شده در تاریخ: 1389/1/18 (1680 مشاهده) [ بازگشت ] |
