كتاب «سنگ سياه» نوشته محمديوسف نيري توسط دانشنامه فارس و با همكاري قطب علمي دانشگاه شيراز منتشر شده است. ارزش ويژه اين كتاب علاوه بر ياد كرد خاطرات نويسنده از دوران گذشته زندگي خود در محله سنگ سياه، بررسي تاريخ شفاهي دوران معاصر از محله سنگ سياه است.
اين كتاب از جمله زندگي‌نامه‌هاي خود نوشتي است كه اگرچه در آن مرور خاطرات كودكي و جواني و يادكرد از شخصيت‌هاي گوناگون محله سنگ سياه با صداقت توصيف ناشدني صورت گرفته، اما تلفيق اين حكايت‌ها و سرگذشت‌ها با اشعار والاي شاعراني توانمند چون سعدي و حافظ و مولانا، تبحر و دقت نظر نويسنده را نسبت به ايجاد فضايي گاه شاعرانه‌تر و گاه عارفانه‌تر نشان مي‌دهد.
از آغاز تا پايان اين كتاب در محله سنگ سياه كه گام مي‌زنید از «معرفت خاكستري» تا «عشق به آسمان پريدن» را تجربه مي‌كنید. با «عمو يعقوب»،«پيرمرد اخمو» آشنا مي‌شويد. به تماشاي «رقص شاطر» مي‌نشينيد و «حلوا و نور و نمك»مي‌خورید. با گذر تجربه از «كوچه باغ حيرت يا حيرت كوچه باغي» به «بارگه جمشيد» راهمي‌يابيد، «خربزه فقه و عسل آزادي» مي‌خوريد. «نون و القلم و ما يسطرون» مي‌خوانيدو به «اندكي فلسفيدن» مي‌انديشيد.
زندگي‌نامه‌هاي خودنوشت و يا اتوبيوگرافي‌ها چنان‌كه از نامشان برمي‌آيد، شرح حالافراد و رخدادهای زندگی آنان ضمن تحلیل و توصیف جریان‌های فکری، سیاسی و اجتماعیزمان آن‌ها، به قلم خود آن اشخاص است. در نگارش این گونه آثار اگرنویسنده هوشمند و نکته‌بین و خوش قلم باشد، خاطراتی را به رشته تحریر خواهد کشید کهلطف و مزه‌ای ویژه خواهند داشت. از سوی دیگر گاه مطالبی را در بر دارند که در جایدیگر نمی‌توان یافت. همچنین حالت صمیمی و بی‌تکلفی نیز ممکن است در آن‌ها احساس شود، این امر چنین مطالبی را خواندنی‌تر می‌سازد.
نویسندگان این نوع خاطرات، به مسائلی می‌پردازند که از جهت‌هایی توجه وعلاقه‌شان را جلب کرده و یا مخالف سلیقه و نظرشان بوده است. اما اطلاعات ونکته‌هایی هم در آن‌ها مندرج شده که از نظر مطالعات اجتماعی و نیز تاریخی فوایدیآشکار دارد.
این کتاب‌ها از آن‌جا کهاز اشخاص و حوادث واقعی سخن می‌گویند گاهی از برخی از داستان‌ها زنده‌تر و گیراترمی‌شوند. حتی اگر نویسنده خاطرات، از قریحه ادبی و هنری برخوردار باشد، چه بسا اثراو به صورت یکی از انواع ادبی در آید و ارزش ویژه‌ای داشته باشد.
نویسنده چنین کتاب‌هایی ممکن است بیشتر به ذکروقایع و مشاهدات خود بپردازد، یا به شرح احوال و تجارب و عوالم خویش، گاه خاطره‌نویس در نمایش حوادث حیات و حتی افکار و احوال درونی خویش صداقتی خاص بهخرج می‌دهد. كتاب «سنگ سياه» نيز از اين ويژگي‌ها برخوردار است. «سنگ سياه» اگرچهكتابي مبني بر يادكرد خاطرات نويسنده از دوران گذشته زندگي خود در آن محله است، بهواسطه نظم ادبي، شيوايي كلام و رسايي سخن و قلم توانمند نويسنده قابل ستايش است. اما از سوي ديگر ارزش ويژه آن به دلیل بررسي تاريخ شفاهي دوران معاصر از محله سنگسياه است.
با مطالعه این کتاب می‌توان خاطرات دوران گذشتهزندگي را در لابه‌لاي حوادث و رويدادها و حكايت‌های كتاب در محله سنگ سياه دوبارهزنده کرد و برای جوانان فرصتي ایجاد می‌کند تا نخست، نسبت به بخشي از تاريخ وجغرافياي سرزمين خويش آگاهي يابند و نيز در قالب فولكلوريك با زندگي، آداب، فرهنگ،خلق و خو، آرزوها و ناكامي‌هاي مردماني آشنا شوند كه در فاصله زماني نه چندان دوراز آن‌ها، در اين محله زيسته‌اند و زندگاني را از نوع خود تجربهكرده‌اند.
چنین ویژگی‌هایی ارزش اين كتاب را از منظر بررسي فرهنگعاميانه در آن دوران بيشتر نمایان می‌کند. از سوی دیگر این کتاب به معرفي افراد واشخاصی مي‌پردازد كه خود از جهت شخصيت‌شناسي معاصر نيز حائز اهميت است. بررسي اوضاعجغرافيايي اين منطقه با توجه به ويژگي‌هاي آن نیز از ديگر امتيازات كتاب است.
«سنگ سياه» توصيفي از محله سنگ سياه و مردمان اوستو به قول نويسنده «از هر وجب آن با زبان خاموشي صدها كتابت و اشارت و بشارتبرمي‌خيزد».
