 مرکز سعدی شناسی:سعدی را ستون ادبیات و زبان فارسی می دانند و آن سوتر، در کشور همسایه این یونس امره است که ستونی سترگ بر ساختمان ادبیات ترکی خوانده می شود. هر چند که یونس امره خود از شاعران فارسی زبان تاثیر می گیرد. همایش دو روزه سعدی و یونس امره با حضور سعدی‌شناسان و یونس امره‌شناسان ایران و ترکیه عصرسه شنبه 27 فروردین ماه در مرکز فرهنگی شهر کتاب آغاز به کار کرد تا بهانه ای باشد به مرور زندگی، اندیشه و آثار این دو شاعر بزرگ ایران و ترکیه. این برنامه در آستانه اول اردیبهشت ماه،یادروز سعدی و به همت مرکز سعدی‌شناسی، مرکز فرهنگی شهر کتاب، مرکز فرهنگی یونس امره و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکیه تشکیل شد.
داد و ستدهای فرهنگی ایران و ترکیه
 علی اصغرمحمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب، در این روز به موضوع «دوستی از نگاه سعدی و یونس امره» پرداخت. وی با اشاره به اینکه مشترکات ایران و ترکیه بسیار زیاد است تاکید کرد که باید از این مشترکات به خوبی بهره گرفت.
محمدخانی با بیان این نکته که در هیچ کشوی مثل ترکیه علاقه مند به زبان فارسی وجود ندارد، اضافه کرد: تعداد زیادی از نویسندگان عثمانی به زبان فارسی کتاب نوشته اند. در دوره عثمانی در همه دوره های درسی زبان فارسی جزو درسهای اصلی بوده و دانش آموزان حتما گلستان و بوستان را می خواندند .این علاقه هنوز هم وجود دارد. مردم ایران و ترکیه همواره داد و ستد های فرهنگی داشته اند و این ارتباط هرگز قطع نشده است.
معاون فرهنگی شهر کتاب دوره سلجوقیان را دوره رونق زبان فارسی در آناتولی خواند و گفت: بسیاری از شاعران ما هم در زمان حمله مغول به این منطقه می روند که از این جمله میتوان به مولانا جلال الدین رومی اشاره کرد که در آنجا مثل آفتابی درخشان طلوع میکند. حتا سلاطین سلجوقی و عثمانی هم به زبان فارسی شعر می گویند.
وی با بیان این نکته که مناسبات فرهنگی بین دو کشور بیش از ششصد سال است که برقرار است،گفت: سال 2013 سال فرهنگی ایران در ترکیه است و همایش سعدی و یونس امره هم در این سال برگزار می شود.
وی سپس یونس امره را شاعری خواند که نقش بزرگی در زبان و ادب ترکیه داشته و نقش او همانند سعدی در ایران است.
دوستی وعشق؛ وجه مشترک دو شاعر
محمدخانی تاکید کرد:ما اگر سعدی را مظهر زبان وادبیات فارسی می دانیم، چه از لحاظ احساس، زبان و ادراک و نفوذ در کشورهای خارجی، برای یونس امره هم باید چنین نقشی فرض کرد.امره در ایران شناخته شده نیست اگرچه آثار سعدی در ترکیه و سایر کشورها ترجمه شده است.
وی ادامه داد: امره شاعری عرفانی است و مفاهیم اشعارش به عرفان و تصوف گرایش دارد اما بحث دوستی و عشق او میتواند وجه مشترک این دوشاعر باشد؛ امره در ترکیه و سعدی در ایران، مظهر محبت و دوستی هستند البته نگاه امره بیشتر آسمانی و سعدی زندگی زمینی را مطرح کرده است. زبان امره محاوره است و مانند سعدی ادبی نیست؛ در شعر به معنا بیشتر از صوت بها میدهد بر خلاف سعدی که معنا و صورت در اشعارش کامل است.
سعدی دراقصای عالم
.jpg) سخنران بعدی این نشست، کوروش کمالی سروستانی،مدیر مرکز سعدی شناسی بود. وی گفت که این مرکز در تلاش است علاوه بر برگزاری آیین‌های یادروز سعدی در ایران، هرساله نیز به همنشینی سعدی با یکی از بزرگان ادب جهان بپردازد .
کمالی برگزاری نشست سعدی با پوشکین در سال 1391 و همایش سعدی و یونس امره رادر راستای این تلاش خواند.
متن کامل سخنرانی مدیر مرکز سعدی شناسی به شرح زیر است:
سعدي شاعر بزرگ ايران زمين. منادي صلح و عشق و دوستي. و شاعري است ماندگاردر ذهن و زبان ايرانيان و جهانيان. سعدي شيرازبند زبان و ادبيات فارسي و پايه‌گذارمكتب ادبي شيراز است. رمز و راز شكوه و ماندگاري آثار سعدي هم‌چون ديگر شاعران كلاسيك جهان رويكرد انسان‌گرايانه و خداجويانه به ارزش‌هاي مشترك فرهنگ جهاني هم‌چون عشق، دوستي، صلح، احترام به يكدگر، حكمراني عاقل و عادل، شادي و نشاط و مرگ و زندگي است. مدارا و مهرباني، رنج و مقاومت، زيبايي و شادماني، كم‌آزاري و خداي ترسي از ويژگي‌هاي آثار و جهان‌بيني سعدي و دليل ماندگاري و اقبال به او در فرهنگ جهاني است.
«زبان و ادب فارسي بارزترين روح لطيف فرهنگ ايراني است و جهانيان از ديرباز اين جلوه را بيش از همه در سخن سعدي بازيافته‌اند. زبان فارسي همواره با زبان سعدي شناخته مي‌شد و آثار او در «فارسي آموزي» نقش اصلي داشت».
در جهان اسلام سعدي با نفوذترين شاعر ايراني بود و به ويژه در دو امپراتوري بزرگ اسلامي،امپراتوري عثماني در آناتولي و بالكان و امپراطوري گوركاني در هند كه فارسي زبان فرهنگي هر دوي آنها به شمار مي‌رفت شهرت و محبوبيتي كم‌نظير داشت. در واقع از درون همين دو امپراتوري بود كه آوازه سخن سعدي از مشرق به مغرب زمين رفت.
سعدي زاده شيراز و برآمده فرهنگ ايراني ـ اسلامي در قرن هفتم هجري و سيزدهم ميلادي استقرني كه در تاريخ بشري و به ويژه تاريخ اروپا نطفه‌هاي آغازين روشنگري با آثار پترارك و بوكاچو پيوند خورده است. پيوندي كه در قرن‌هاي بعدي به رنسانس تبديل مي‌شود و شكوفايي اروپا. طرفه آن‌كه آنچه بعدها ويژگي‌هاي ادبيات روشنگري شناخته مي‌شود پيش از اين در آثار سعدي خلق شده بود.
گلستان سعدي نخستين كتاب فارسي بود كه به يك زبان اروپايي ترجمه شد. و زمينه آشنايي شاعران، نويسندگان، فيلسوفان و انديشمندان غرب را فراهم كرد. «سعدي سنت‌شناس و سنت‌آفرين بود» و از مناديان روشنگري در ايران قرن هفتم / سيزدهم؛ و به همين دليل است كه شاعران و انديشمنداني چون ولتر، هوگو، ديدرو، لافونتن، گوته، شيلر، پوشكين، رنان، امرسون، بالزاك، موسه و بسياري ديگر از او متأثر شدند.
از سال 1636 ميلادي كه اولين گزيده گلستان باترجمه آندره دوريه به زبان فرانسوي چاپ و منتشر گرديد تا امروز آثار سعدي به زبان‌هاي مختلف از جمله انگليسي، آلماني، اسپانيايي، لاتين، ژاپني، چيني، روسي،لهستاني، هلندي، ايتاليايي و... ترجمه و منتشر شده است.
در شبه قارة هند سعدي جايگاه ويژه‌اي دارد. گلستان و بوستان كتاب درسي بوده است. اولين كليات سعدي در كلكته به چاپ رسيده است و آثار سعدي به زبان‌هاي اردو، پنجابي، سندي، سنسكريتمنتشر شده و كتاب «كريما»ي سعدي كه در ايران كمتر شناخته شده در شمارگان گسترده‌اي چاپ و منتشر شده است.
در حوزة امپراتوري عثماني آثار سعدي و به ويژه گلستان و بوستان همواره از اقبالي عام برخوردار بوده است. شروح مفصل شمعي و سودي بر گلستان يكي از نشانه‌هاي اين اقبال است. برخي منابع كهن‌ترين ترجمه گلستان به تركي را منسوب به سيف فرغاني شاعر قرن هفتم مي‌دانند.
«روند خوانش آثار سعدي و سعدي‌پژوهي سه دوره متفاوت را در تركيه پشت سر گذاشته است: دورة پيش از فرمانروايي عثمانيان، دوره عثماني و دوره جمهوريت. در دورة اول سعدي در آناتولي چندان پرآوازه بود كه افلاكي اثر ماندگار خود «مناقب العارفين» را با بخشي از مقدمة گلستان آغاز مي‌كند، در دورة عثماني تأليف و تدوين شرح‌هاي مختلف گلستان و بوستان نشان دهنده اهميت ادبي و آموزشي آثار سعدي است و در دورة جمهوريت و پس از تغيير الفباي عربي و تبديل آن به الفباي لاتين «در وزارت فرهنگ تركيه اداره‌اي به نام ادارة ترجمه تأسيس شد كه مؤظف بود در ترجمه متن‌هاي جديد و كهن به تركي با الفباي لاتين بكوشد. از نخستين تجربه‌هاي اين اداره، بازنويسي بوستان و گلستان به خط لاتين و انتشار آنبود.»
سعدي شاعري جهاني است و جهان شاعر نيز در آثارش اقصاي عالم را دربرمي‌گيرد. و در نثر و نظم به شهرها و گستره‌ها و كشورها و قبيله‌ها و انديشه‌ها و دين‌هاي مختلف مي‌پردازد. از هند، سند، چين، مصر، روم، غزنين، خجند، بابل، بغداد،بلخ، مكه، بيت‌المقدس، شام، يمن، ختن، يونان، زنگبار، صَنعا، كشمير، دمشق، طرابلس، سخن مي‌گويد و از فارس و تاجيك و تازي و ترك و تتر و از مسلمان و نصراني و يهود و هندو، و از فلاطون، ذوالنون و فيلسوفان يونان و روم.
پرداختن به نگاه سعدي به جهان روزگار خود در اين مقال نمي‌گنجد. و تنها اشارة كوتاه به واژه «ترك» در آثار سعدي به ميمنت همايش سعدي و يونس امره خالي از لطف نيست.
واژه «ترك» و تركيب‌هايي چون تركان، تنگ تركان، تركان يغمايي، ترك ختايي و ترك شيرازي جمعاً 32بار در كليات سعدي آمده است. سعدي به ترك هم به عنوان قومي ماندگار و به هم به عنوان صفتي پرنگار مي‌پردازد.
چشمان ترك و ابروان جان را به ناوك مي‌زنند
يا رب كه داده است اين كمان آن ترك تيرانداز را
(غزل 344)
و يا:
ديار هند و اقاليم ترك بسپارند
چو چشم ترك تو بينند و زلف هندو را
(غزل 348)
و نيز:
ز دست ترك ختايي كسي جفا چندان
نمي‌برد كه من از دست ترك شيرازي
(غزل / 581)
سعدي در ديباچة بوستان در سبب نظم كتاب سروده است:
در اقصاي عالم بگشتم بسي
به سر بردم ايام با هركسي
تمتع به هر گوشه‌اي يافتم
ز هر خرمني خوشه‌اي يافتم
و با اين ابيات عشق و تعهد خود را به جهان و داشته‌هايش ابراز داشته و پس از او در طول هفتصدسال جهان عشق و احترام خود را به او ابراز مي‌دارد در همين راستا، مركز سعدي‌شناسي با همكاري و پايمردي معاونت فرهنگي شهر كتاب بر آن شد كه علاوه بر برگزاري آيين‌هاي يادروز سعدي در ايران، هر ساله نيز به همنشيني سعدي با يكي از بزرگان ادب جهان بپردازد و از اين‌رو اين نيت ميمون را از سال 1391 با نشست سعدي با پوشكين آغاز كرد و امسال نيز همايش سعدي و يونس امره در حال برگزاري است. اميد است با همكاري رايزني‌هاي فرهنگي ايران در جهان و نيز رايزني‌هاي فرهنگي كشورهاي جهان در ايران درسال‌هاي آينده نشست‌هاي سعدي و سروانتس، سعدي و متنبي، سعدي و شكسپير، سعدي و ويكتور هوگو، سعدي و دانته، سعدي و شيلر، سعدي و تاگور و سعدي و اليوت برگزار گردد.
رفتيم اگر ملول شدي از نشست ما
فرماي خدمتي كه برآيد ز دست ما
برخاستيم و نقش تو در نفس ما چنانك
هر جا كه هست بي‌تو نباشد نشست ما
سنت آفرینی دو شاعر
.jpg) «دو شاعر زبان آفرین» عنوان سخنرانی دکتر ضیا موحد در این برنامه بود. وی با بیان اینکه زبان آفرینی به عهده شاعران است، افزود: ترکیب ها و استعاره ها و تشبیه ها اغلب از شاعران است و شاعران هستند که جلوی تضعیف و پرتکلف شدن زبان را می گیرند.وی افزود: معجزه بزرگ سعدی در زمان مغولان که مخالف فرهنگ و شهر نشینی بودند رخ داد ؛ او کاری کرد که گلستان و بوستان کتاب درسی شود و به زبان فارسی اعتلا بخشید. به عقیده محققان،شیراز تا پیش از سعدی شاعر بزرگ نداشته اما سعدی سنت پدید آورده و شیراز به مهد شعر و ادب تبدیل می شود. امره از این نظر به سعدی شبیه است؛ شاعری که به زبان فولکلور که زنده ترین زبان است شعر می گوید.
وی افزود: نباید نگران شعرهایی باشیم که به یونس امره نسبت داده می شود اما در واقع متعلق به او نیست؛ این اشعار در واقع در سنت امره سروده شده؛ کما اینکه ما هم اشعاری داریم که مثلا متعلق به فردوسی یاحافظ نیست اما در سنت آن هاست؛ اتفاقا برخی شعرهای معروف و خوب در شاهنامه هست که اصلا متعلق به فردوسی نیست.
وی با خواندن شعر "کلمه" از یونس امره به برخی شباهت ها و تفاوت های این دوشاعر اشاره کرد و گفت: وحدت موضوعی شباهت جالب یونس امره با سعدی است.
ادبیات پند آموز شباهت دیگر دو شاعر است و به اعتقادبسیاری از محققان جوهر ادبیات اخلاق است. وی در ادامه به تفاوت های دو شاعر پرداخت و گفت: امره شعر علشقانه مانند سعدی ندارد در حالی که ما می دانیم سعدی استاد فن درشعرهای عاشقانه زمینی و انسانی است.
وی تفاوت دیگر را در اشعار عرفانی امره دانست و گفت: امره تحت تاثیر مباحث عرفانی زمان خود شطحیات می گوید.
امره؛ شاعر مردمی
 دکتر مصطفی تات چی عضو هیات علمی دانشگاه قاضی آنکارا سخنران دیگر این مراسم بود که درباره «زندگی، شخصیت و شعر یونس امره» سخنرانی کرد. وی گفت: یونس امره با فرهنگ ایرانی بیگانه نیست؛ از سعدی، حافظ و عطار در جای خود بهره گرفته و به سرآغازی در تاریخ ادبیات ترکی بدل شده است. یونس امره به زبان مردم صحبت می کند. او توانست معنای حقیقی را به این زبان به انسان ها بگوید؛ مسائل سخت را به زبان ساده بیان کند یعنی آنچه که به نام سهل ممتنع می خوانیم.این امره شناس اضفه کرد: وی عشق الهی و مفاهیم عرفانی را به زبان مردم می گوید. می گوید :
«وجود خودت را نیست حساب کن تا دوست از درون توبه دنیا بیاید
عشق مثل یک خورشید است و قلبی که در آن عشق نباشد مثل سنگ است»
این استاد دانشگاه تاکید کرد: یونس امره توانست زبان کوچه و بازار رابه یک زبان درونی ارتقا دهد. وی از طرف روشنفکران عثمانی مورد توجه نبود چرا که در تاریخ فرهنگی کشور ترکیه زبان ادبی حاکم بوده و نمی گذاشتند جز این هم حاکم شود و به همین دلیل نامی از یونس امره در تذکره ها برده نمی شود.
وی اضافه کرد: با این وجود در تکیه ها و خانقاه ها و زاویه ها همه جا نام امره مطرح بوده و اشعارش خوانده می شود.ا و در ادبیات این کشور سبک ساز شد و شطح نویسی را ادبی کرد. به واقع با پوشش دادن مضمون در این گونه آثار آن ها را به سبک وی‍ژه ای بدل کرد.
تاثیر یونس امره از سعدی
 دکتر توفیق سبحانی سخنران دیگر این برنامه از « تاثیر یونس امره از سعدی و ادب فارسی» سخن گفت. وی به علاقه مردم کشور ترکیه به یونس امره اشاره کرد .سبحانی به مقایسه چند شعریونس امره که تحت تاثیر اشعار شاعران ایرانی مانند مولانا و سعدی سروده شده پرداخت.
وی افزود: ترک‌ها به یونس امره بسیار علاقه دارند. اگر کسی کمی مانوس باشد، میتواند از اشعاریونس امره البته به شرط سالم بودن ترجمه، لذت ببرد. زبان یونس امره، مانند چشمه‌هایی است از ذوب برف‌ها حاصل می‌شوند و بسیار زلال است. یکی از نشانه‌های علاقه زیاد به یونس امره، این است که حداقل در 10 مکان آرامگاه دارد.
سبحانی همچنین به بیان گوشه ای ازندگی این شاعر ترکزبان پرداخت و گفت:خانواده امره از خراسان است که در حمله مغولان به آناتولی میروند و ساکن می شوند.
میراث دو شاعر
 دکتر مصطفی چیچکلر استاد دانشگاه استامبول سخنران پایانی نشست روز اول بود. او از «حکمت وعقل: میراث به جای مانده از سعدی و یونس امره» سخن گفت. وی گفت: سعدی ویونس امره در یک زمان و در دو جغرافیای مکانی میراثی برای نسل ما به جا گذاشته اند.در محدوده آناتولی سعدی شخصیتی ارزشمند است ؛ این شاعر حکمت های خود را عرضه کرده که چه به زبان ترکی و چه به فارسی مورد استفاده قرار گرفته است.
وی افزود: چه در دوران عثمانی و چه جمهوریت در تاریخ ترکیه کتاب های سعدی و نسخه هایی از گلستان بارها تجدید چاپ شده است. سعدی چه برای شاعران، چه عارفان و چه مترجمان و شارحان،دارای اهمیت بوده است. شاعران ترک زبان بسیاری آثار فارسی را خوانده اند واز مولانا، عطار، نظامی، سنایی و سعدی بهره برده اند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: شاعران متصوف سعدی را بسیار دوست داشته اند و از آثار حکمی او استفاده کرده اند. گلستان و بوستان برای مردم ترکیه منبع حکمت بوده و این آثار به صورت مثل زبان به زبان چرخیده است.
گفتنی است اجرای گروه موسیقی به سرپرستی آرش قاسمی با قطعاتی از اشعار سعدی و یونس امره از برنامه های دیگر این نشست بود.
دومین روزهایش سعدی و یونس امره چهارشنبه،28 فروردین از ساعت 16 درمرکز فرهنگی شهر کتاب واقع در خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمد قصیر (بخارست)،نبش کوچه سوم برگزار می شود. گفتنی است از ساعت ۱۵ این روز هم فیلم مستند یونس امره نمایش داده می‌شود.
|
