حمامها جايگاه بهداشت و پاكيزگى هستند كه طرح فضاها و معمارى بناى آنها به گونهاى استوار شده كه در آن مسايلى از قبيل تنظيم دما و رطوبت و نيز ميزان بزرگى و كوچكى فضاهاى گوناگون رعايت گرديده است.بناى حمامهاى قديمى به جهت سهولت دسترسى به سيستم آبرسانى، گرم شدن فضاى داخلى در زمستان و استحكام بنا، پايينتر از سطح معابر اطراف ساخته مىشدند. اين حمامها داراى سه بخش مجزاى ورودى و بخشهاى مرتبط با آن، بينه و فضاهاى مرتبط با آن و گرمخانه با فضاهاى جانبى مرتبط با آن هستند. طراحى حمامهاى قديمى به گونهاى است كه هر فضا به وسيله راهرو هشتى مانندى از فضاى ديگر جدا مىشود تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضاى مجاور تنظيم گردد.حمامها عموماً داراى سردر ورودى هستند كه برخى كاملا ساده بوده و برخى نيز با آجر و سنگ مقرنس‌كارى شدهاند. بعضى نيز داراى اندودى از گچ مىباشند كه توسط چند پله به يك هشتى گنبددار متصل شده و از طريق پلهها و راهروهاى انحنادار به فضاى اصلى رختكن راه مىيابند. رختكن يا سر بينه نيز از طريق راهرويى به گرمخانه راه مىيابد. هم‌چنين حمامهاى قديمى داراى سيستم گرمايش مشتمل بر تون يا آتشدان، انبار سوخت، تيان، گودالهاى جمعآورى خاكستر، دودكشها و كانالهاى انتقال گرما به زير گرمخانه هستند.عموماً كف حمامها پوشيده از سنگهاى مرمر بوده و جاكفشىها در اغلب حمامها از سنگ يا آجر مىباشد. ازاره حمامها نيز سنگ يا كاشى است و برخى از ازارهها نيز با كاشى معرق و هفت‌رنگ تزيين شدهاند. برخى از حمامهاى مشهور در ايران عبارتنداز: حمام گنجعلى خان و ابراهيم خان كرمان، حمام پهنه سمنان، حمام خسروآقا اصفهان، حمام خان و فين كاشان و حمام وكيل شيراز.
منابع: آشنايى با معمارى اسلامى ايران، ساختمانهاى شهرى و برون شهرى، محمدكريم پيرنيا، دانشگاه و علم و صنعت، تهران، 1374، ص 197 / دايرة المعارف تاريخى ايران در دوره اسلامى، بناهاى عامالمنفعه، كاظم ملازاده، مريم محمدى، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامى، 1379، ص 24 / دايرة المعارف تشيع، زير نظر احمد صدر حاج سيدجوادى، كامران فانى، بهاءالدين خرمشاهى، نشر شهید سعید محبی، تهران، 1376، ج 6، ص 514 / معمارى ايران (دوره اسلامى)، به كوشش محمديوسف كيانى، جهاد دانشگاهى، تهران 1366، ص 166.
کوروش کمالي سروستاني
وب سایت دانشنامه فارس راه اندازی شده در سال ٬۱۳۸۵ کلیه حقوق این سایت محفوظ و متعلق به موسسه دانشنامه فارس می باشد. طراحی و راه اندازی سایت توسط محمد حسن اشک زری
